ပတၲျမားေျမ မိုးကုတ္သမိုင္းအက်ဥ္း
ျမန္မာ့သမိုင္းအစမွ ၁၈၈၅ခုႏွစ္အထိမိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ မႏၲေလးတိုင္းအတြင္း မႏၲေလးၿမိဳ႕၏ အေရွ႕ဘက္ (၁၁၄)မိုင္အကြာ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္အထက္ ေပ(၃၇၅၀)ခန္႔ အျမင့္တြင္ တည္ရွိသည္။ လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း (၈၀၀)ခန္႔ကပင္ မိုးကုတ္သည္ ကမၻာ့ပတၲျမားပင္ရင္းေဒသ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ျမန္မာ့ပတၲျမားအေၾကာင္း ဥေရာပတိုက္သားမ်ား၏ ခရီးသြားမွတ္တမ္းမ်ားတြင္ စတင္ေတြ႔ရွိရသည္မွာ ...
တစ္ဆယ့္ငါးရာစုႏွစ္ခန္႔က ျဖစ္သည္။ ျမန္မာ့ပတၲျမားေက်ာက္ ေရာင္း၀ယ္ရန္အတြက္ ပထမဦးဆံုး ပဲခူးသို႔ ေရာက္ရွိလာသူ အီတလီလူမ်ိဳး ဗားသီးမား၏ မွတ္တမ္းတြင္ ပဲခူးမွ ရက္ေပါင္း(၃၀)ခရီးအကြာတြင္ရွိသည့္ ကပၸလန္အရပ္တြင္ ထြက္သည္ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ေပၚတူဂီလူမ်ိဳး ဘာဆိုစား၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္ အင္း၀ေနျပည္ေတာ္၌ အလြန္ၾကြယ္၀ေသာ ကပၸလန္ဆိုသည္မွာလည္း နိဳင္ငံျခားသားမ်ား က်ပ္ျပင္ကို နားၾကားလြဲဲ၍ ေခၚေ၀ၚေသာအမည္ျဖစ္သည္။
ပတၲျမားေျမသည္ ျမန္မာမင္းတို႔လက္ေအာက္မေရာက္မွီက မိုးမိတ္ေစာ္ဘြားပိုင္နက္ျဖစ္သည္။ ပထမဆံုး ပတၲျမားေျမကို ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္သည့္ ျမန္မာမင္းမွာ ဟံသာ၀တီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ (ေခၚ) ဘုရင့္ေနာင္ ျဖစ္သည္။ ေညာင္ဦးေရႊစည္းခံုရွိ ေခါင္းေလာင္းအတြင္း ဘုရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီးအား မိုးမိတ္၊ သီေပါႏွင့္ ပတၲျမားတြင္း၏ အရွင္သခင္အျဖစ္ ေဖာ္ျပထားသည္။ ၁၅၉၇-ခုႏွစ္တြင္မူ မိုးမိတ္နယ္အား အ၀ၿမိဳ႕ေတာ္ စီရင္စုလုပ္သည့္ အမိန္႔ေတာ္ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။ အမိန္႔ေတာ္ပါရက္စြဲအရ ယင္းအမိန္႔ေတာ္သည္ အင္း၀မွ ထုတ္ျပန္ေသာ ေညာင္ရမ္းမင္း၏ အမိန္႔ေတာ္ျဖစ္သည္။ ပဒုံမင္းလက္ထက္တြင္ ပတၲျမားေျမ၏ နယ္နိမိတ္ကို ျပန္လည္သတ္မွတ္ခဲ့ေၾကာင္း ၁၇၈၃-ခုႏွစ္ စစ္တမ္းမ်ားအရ သိရွိရသည္။ ပတၲျမားေျမ၏ နယ္နိမိတ္သည္ ေညာင္ရမ္းမင္းလက္ထက္တြင္ သတ္မွတ္ခဲ့ေသာ မူလနယ္နိမိတ္ထက္ ပို၍ က်ယ္လာသည္။
ျမန္မာမင္းက ပတၲျမားတြင္းလုပ္ငန္းကို အုပ္ခ်ဳပ္ရန္ ေက်ာက္၀န္ ေခၚ အရာရွိတစ္ဦးကုိ က်ပ္ျပင္သို႔ ေစလြြတ္္ခန္႔ထားသည္။ ပဒံုမင္းလက္ထက္သို႔ ေရာက္ရွိေသာအခါ စို႔သူႀကီး ဟူေသာ အေခၚအေ၀ၚ ေပၚေပါက္လွ်က္ရွိေနၿပီျဖစ္သည္။ ပတၲျမားေျမကို စို႔သူႀကီး တစ္ဦးတည္းျဖင့္ က်ပ္ျပင္မွ အုပ္ခ်ဳပ္ေစသည္။ ပဒံုမင္းလက္ထက္တြင္ပင္ ကသည္းကို က်ပ္ျပင္မွ ခြဲထုတ္ကာ စို႔သူႀကီး တစ္ဦး ထပ္မံခန္႔ထားလွ်က္ သီးျခားအုပ္ခ်ဳပ္ေစရာမွ စို႔သူႀကီးသံုးဦး ျဖစ္လာသည္။
စို႔သူႀကီးတို႔ ႏွစ္စဥ္ေကာက္ခံဆက္သရေသာ အခြန္မ်ားတြင္ အေရးအႀကီးဆုံးမွာ စီေတာ္မံေတာ္ ဟု ေခၚေသာ ေဒသထြက္ကုန္ျဖစ္သည္။ ပတၲျမားကိုပင္ သတ္မွတ္ထားသည့္ အရြယ္အစား၊ အေရအတြက္ႏွင့္ တန္ဖိုးအတိုင္း စီေတာ္မံေတာ္ ေပးေဆာင္ရသည္။ စီေတာ္မံေတာ္တြင္ ေခါင္းေခၚ ေငြသားတစ္ပိႆာႏွင့္ တန္ဖိုးခ်င္းညီမွ်ေသာ ပတၲျမားႀကီးတစ္လံုး၊ တစ္လံုးလွ်င္ ေငြတစ္က်ပ္သားခန္႔ တန္ေသာ ပတၲျမားအလံုး (၁၅၀)ႏွင့္ ထုပ္ ေခၚ နီလာ၊ ေဂၚမိတ္၊ ဥႆဖယား စသည့္ ေက်ာက္မ်ိဳးစံုပါ၀င္ေသာ စံုစီေက်ာက္ထုပ္ တစ္ထုပ္ ပါ၀င္သည္။
ျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္တြင္ တူးေဖာ္ရရွိသည့္ ေက်ာက္မ်ားမွ သတ္မွတ္ထားသည့္ အရြယ္အစားႏွင့္ အရည္အေသြးရွိေသာ လက္ေရြးစင္ေက်ာက္မ်ားကို ဘုရင္မင္းျမတ္အား ဆက္သရသည္။ ဆက္သသည့္ ပတၲျမား၏ အဆင့္အတန္းကိုလိုက္၍ ဆင္၊ ေလွာ္ကားငယ္၊ ေလွာ္ကားႀကီး စသည္တို႔ျဖင့္ တင္ေဆာင္ႀကိဳယူလာေလ့ ရွိသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ဆင္တင္ပတၲျမား၊ ေလွာ္ကားငယ္တင္ပတၲျမား၊ ေလွာ္ကားႀကီးတင္ပတၲျမား စသည့္ အေခၚအေ၀ၚမ်ား ေပၚေပါက္လာရသည္။ ကမၻာေက်ာ္ ငေမာက္ပတၲျမား မွာ ေလွာ္ကားႀကီးတင္ပတၲျမား ျဖစ္သည္။
ေနျပည္ေတာ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ ႀကိဳယူလာေသာ ပတၲျမားကို ဘုရင့္ေက်ာက္ဆက္၀န္ထံ အပ္ႏွံရသည္။ ၄င္းကတစ္ဆင့္ ဘုရင္မင္းျမတ္အား ေက်ာက္ရွင္ႏွင့္အတူ အပ္ႏွံရသည္။ ဘုရင္မင္းျမတ္က ရာျဖတ္ေတာ္မ်ားကို ျပသ၍ တန္ဖိုးမ်ားကို ျဖတ္ေစၿပီး ေက်ာက္ရွင္အား ထိုက္တန္ေသာ ဆုေတာ္ လာဘ္ေတာ္မ်ား ခ်ီးျမွင့္ေပးသနားသည္။ ျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္တြင္ ပတၲျမားသည္ ျမန္မာနိဳင္ငံ၏ ပဓာနအက်ဆံုး ထြက္ကုန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ျမန္မာမင္းတို႔သည္ ပတၲျမားကို ကုန္ေတာ္အျဖစ္ သတ္မွွတ္ခဲ့သည္။ ၁၉-ရာစုသို႔ ေရာက္ေသာအခါ အေနာက္တိုင္းသားတို႔သည္ ျမန္မာ့အဖုိးတန္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာမ်ားကို ပို၍ စိတ္၀င္စားလာၾကသည္။
သီေပါမင္းလက္ထက္တြင္ ျပင္သစ္အင္ဂ်င္နီယာမ်ားက မိုးကုတ္၊ က်ပ္ျပင္၊ ကသည္းရွိ ပတၲျမားတြင္းမ်ားကို ႏွစ္စဥ္ အခြန္ေတာ္ေငြ က်ပ္သံုးသိန္း ေပးသြင္း၍ လက္၀ါးႀကီးအုပ္ တူးေဖာ္ခြင့္ေပးရန္ သီေပါမင္းထံ ေလွ်ာက္ထားသည္။ သီေပါမင္းက သေဘာတူသျဖင့္ ျမန္မာႏွင့္ ျပင္သစ္တို႔ ပတၲျမားတြင္းမ်ားတူးေဖာ္လုပ္ကိုင္ခြင့္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ လွ်ိဳ႕၀ွက္သေဘာတူညီခ်က္ တစ္ရပ္ကို လက္မွတ္ေရးထိုးၾကသည္။ ဤစာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုၿပီးေနာက္ပိုင္းတြင္ အဂၤလိပ္ျမန္မာဆက္ဆံေရး တျဖည္းျဖည္း တင္းမာလာကာ ေနာက္ဆံုး ၁၈၈၅-ခုႏွစ္၊ နိဳ၀င္ဘာလတြင္ အဂၤလိပ္တို႔သည္ က်ဴးေက်ာ္စစ္ကို ဖန္တီးၿပီး ျမန္မာတစ္နိဳင္ငံလံုးကို အေၾကာင္းရွာ သိမ္းယူခဲ့သည္။ အထက္ျမန္မာနိဳင္ငံ က်ဆံုးျခင္းႏွင့္အတူ ျမန္မာပတၲျမားတြင္းမ်ားသည္လည္း နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္တို႔ လက္ေအာက္သို႔ က်ေရာက္ခဲ့ရသည္။
သီေပါမင္းသည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းအား ျပင္သစ္ကုမၸဏီ Messrs Bonvellein & Co. အား ယာယီလိုင္စင္ျဖင့္ ပံုေသငွားရမ္းခ ရယူၿပီး လုပ္ကိုင္ခြင့္ျပဳထားလွ်က္ရွိရာ ပါေတာ္မူသည့္အတြက္ လိုင္စင္ ပ်က္ျပယ္ခဲ့သည္။
၁၈၈၅-ခုႏွစ္မွ ၁၉၆၂-ခုႏွစ္အထိပါေတာ္မူၿပီးေနာက္ ၿဗိတိသွ်တို႔ စတင္အုပ္ခ်ဳပ္ခ်ိန္တြင္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာကုန္သည္ တစ္ဦးျဖစ္သူ အက္ဒ၀င္စတရိတာ (Edwin Streeter) က စိတ္၀င္စားလာခဲ့သည္။ Streeter Syndicate ဖြဲ႕စည္းၿပီး ဆင္ဒီကိတ္လူႀကီးျဖစ္သူ ဗိုလ္ႀကီး Aubrey Palton ျမန္မာနိဳင္ငံသုိ႔ေရာက္ခ်ိန္၊ ၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ ကာလကတၲားအေျခစိုက္ Gillander Arbuthnot (G&A Co) က ရူပီးႏွစ္သိန္းျဖင့္ ေက်ာက္တူးခြင့္ရရန္ ကမ္းလွမ္းထားေၾကာင္း ေတြ႕ရသည္။ Streeter က ရူပီးေလးသိန္းျဖင့္ ကမ္းလွမ္းသည္။ ကမ္းလွမ္းခ်က္အား ၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ ယာယီလက္ခံၿပီး ၁၈၈၇-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ ယာယီ ငါးႏွစ္ခြဲလိုင္စင္ျဖင့္ ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တူးလုပ္ငန္းတြင္ ပထမဆံုး ေက်ာက္မိုင္းကုမၸဏီမွာ Streeter Co. ျဖစ္ၿပီး F.Atlay မွာ ပထမဆံုး ေက်ာက္မိုင္း မန္ေနဂ်ာျဖစ္သည္။ ၁၈၈၇-ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလတြင္ အထက္ျမန္မာျပည္ ရူဘီဒရက္ဂူေလးရွင္း ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့ၿပီး နိဳ၀င္ဘာလတြင္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမ သတ္မွတ္သည္။ ျမန္မာျပည္ ရူဘီဒရက္ဂူေလးရွင္းအရ ေဒသခံမ်ားကိုသာ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ ထိုေနာက္ပိုင္းတြင္ မိုးကုတ္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာတူးေဖာ္ခြင့္ လုပ္ငန္းမ်ားကို ၿဗိတိသွ် ဒု-ေကာ္မရွင္နာက အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။
၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ ၿဗိတိသွ်အစိုးရသည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္မ်က္သတၲဳသိုက္ကို သံုးသပ္အကဲျဖတ္ရန္ ဘူမိေဗဒပညာရွင္ C-Barrington Brown ကို ေစလႊတ္ခဲ့သည္။ ထုိအခ်ိန္တြင္ London Rothschilds ကုမၸဏီႏွင့္ ပူးေပါင္းၿပီး Burma Ruby Mines (B.R.M) ကို ထူေထာင္ခဲ့သည္။ ၁၈၈၈-ခုႏွစ္တြင္ ဘားမားရူးဘီမိုင္း ကုမၸဏီကို ဖြဲ႕စည္းသည္။ (၂၂.၂.၁၈၈၉) တြင္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမ၌ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားခြင့္ျပဳသည့္ လိုင္စင္ကို Streeter Syndicate က ရရွိသည္။ Streeter Syndicate သည္ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၂၇-ရက္ေန႔တြင္ ေပါင္စတာလင္သံုးေသာင္းျဖင့္ ရရွိေသာ အဆိုပါ တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ကို ေပါင္စတာလင္ ငါးေသာင္းငါးေထာင္ျဖင့္ B.R.M သို႔ ေရာင္းခ်ခဲ့သည္။ B.R.M သည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ ရရွိၿပီးေနာက္ သပိတ္က်င္း-မိုးကုတ္လမ္း ေဖာက္လုပ္ျခင္း၊ ၄၀၀-ကီလို၀ပ္ ေရအားလွ်ပ္စစ္စက္ရံု ေဆာက္လုပ္ျခင္း၊ ေျမလြတ္ေဒသမ်ားတြင္ ရွာေဖြစမ္းသပ္ျခင္းတို႔ကို ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။
မိုးကုတ္တြင္ ေက်ာက္မ်က္မ်ားကို တစ္ဦးတည္း စက္ျဖင့္ တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ရၿပီး ႏွစ္စဥ္ လိုင္စင္ေၾကး ေပါင္စတာလင္ သံုးေသာင္းႏွင့္ အျမတ္၏၃၀%ကို ေပးေဆာင္ရန္ျဖစ္သည္။ ၁၈၈၉-ခုႏွစ္မွ ၁၈၉၆-ခုႏွစ္ထိ ပထမခုႏွစ္ႏွစ္ လိုင္စင္သက္တမ္းတြင္ အနည္းငယ္သာ ျမတ္သည္။ ကုမၸဏီသည္ ဆက္တိုက္ရရွိလုပ္ကိုင္ခဲ့ရာ ဒုတိယပါမစ္ သက္တမ္းကာလ ၁၈၉၇-ခုႏွစ္မွ ၁၉၀၃-ခုႏွစ္တြင္ အျမတ္ေကာင္းစြာ ရခဲ့သည္။ တတိယလိုင္စင္သက္တမ္း ၁၉၀၄-ခုႏွစ္မွ ၁၉၁၂-ခုႏွစ္တြင္ ေျမေအာက္ေရေၾကာင့္ တူးေဖာ္မွဳမ်ား အဟန္႔အတား ျဖစ္ရသျဖင့္ ေျမေအာက္စိမ့္ေရမ်ားကို ထုတ္ရန္အတြက္ ေျမေအာက္ေပ ၁၀၀ အနက္တြင္ တစ္မိုင္ခန္႔အရွည္ရွိ ေရႏွဳတ္ေျမာင္းတစ္ခုကို တူးေဖာ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ေရႏွဳတ္ေျမာင္းကို ၁၉၀၈-ခုႏွစ္တြင္ ၿပီးစီးေအာင္ တူးေဖာ္ခဲ့ရာ ေအာင္ျမင္မွဳရၿပီး ထုတ္လုပ္မွဳတိုးတက္ခဲ့ေသာ္လည္း အဆိုပါႏွစ္တြင္ Verneuil ပတၲျမားအတု ခ်က္လုပ္ေအာင္ျမင္မွဳေၾကာင့္ ပတၲျမားေစ်းမ်ား ထုိးက်ခဲ့ၿပီး တတိယပါမစ္သက္တမ္းကာလအတြင္း အျမတ္နည္းပါးခဲ့သည္။ စတုတၳလိုင္စင္သက္တမ္းကာလတြင္ ပတၲျမားေစ်းမ်ား ဆက္လက္က်ဆင္းမွဳေၾကာင့္ စီးပြားေရးထိခိုက္ၿပီး ၁၉၂၅-ခုႏွစ္တြင္ ေျမေအာက္ေရႏွဳတ္ေျမာင္းႀကီးအား ယမ္းခြဲဖ်က္ဆီးခံရၿပီး လုပ္ငန္းမ်ား ထိခိုက္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၅-ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလတြင္ အစုရွယ္ယာရွင္မ်ား၏ ဆႏၵျဖင့္ ကုမၸဏီ ဖ်က္သိမ္းခဲ့ၿပီး ၁၉၃၁-ခုႏွစ္တြင္ လိုင္စင္ ျပန္အပ္ခဲ့သည္။ B.R.M လုပ္ကိုင္ခဲ့သည္႔ ၄၂-ႏွစ္တာကာလတြင္ ၿဗံဳးတန္ခ်ိန္ သန္း(၃၀) ေဆးခဲ့ၿပီး စတာလင္ေပါင္ (၂.၃၅)သန္းခန္႔တန္ေသာ ေက်ာက္မ်က္မ်ား ရခဲ့သည္။ B.R.M ဖ်က္ၿပီးေနာက္ ၁၉၃၄-ခုႏွစ္တြင္ Ruby Mines Ltd ကို B.R.M ကုမ ၸဏီ လူႀကီးမ်ားက ျပန္၍ ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ ယခင္ B.R.M မွ လုပ္ခဲ့ေသာ လွ်ပ္စစ္မီးစက္မွ ဓာတ္အားကို ေရာင္းစားရန္ႏွင့္ ပတၲျမားေရာင္း၀ယ္ေရးကို အရံလုပ္ငန္းအျဖစ္ လုပ္ကိုင္ရန္ ျဖစ္ေသာ္လည္း လုပ္ငန္းမ်ား မေအာင္ျမင္ပဲ ၁၉၄၁-ခုႏွစ္တြင္ ပ်က္ခဲ့သည္။
ဂ်ပန္ေခတ္တြင္ ဗိုလ္မွဴးႀကီးကီမူရာေခါင္းေဆာင္ေသာ ဂ်ပန္တပ္မ်ား မိုးကုတ္သို႔ ေရာက္လာခ်ိန္တြင္ မိုးကုတ္သားမ်ားက ေက်ာက္တြင္းမ်ားကို ေက်ာက္တံုးမ်ားျဖင့္ ပိတ္ဆို႔ကြယ္၀ွက္ထားခဲ့သည္။ ဂ်ပန္ေခတ္တေလွ်ာက္လံုးတြင္ ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းမ်ား ရပ္ဆိုင္းခဲ့ရသည္။ ၁၉၄၅-ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ မဟာမိတ္တပ္မ်ား မိုးကုတ္ကို သိမ္းၿပီးခ်ိန္မွစ၍ ပတၲျမားႏွင့္ ေလထီးစမ်ား လဲလွယ္ေရာင္း၀ယ္မွဳလုပ္ငန္း က်ယ္ျပန္႔လာၿပီး ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္း အသက္ျပန္၀င္လာသည္။
ပင္လံုစာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုရန္ တိုင္းရင္းသားေခါင္းေဆာင္မ်ား ေဆြးေႏြးခ်ိန္တြင္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္း လုပ္ငန္းမ်ားအား မိုးမိတ္ေစာ္ဘြား အုပ္ခ်ဳပ္မွဳေအာက္တြင္ ထားရန္ မိုးမိတ္ေစာ္ဘြား ေစာခြန္ခ်ိဳက တင္ျပခဲ့ရာ ေလာေလာဆယ္တြင္ လက္ရွိအတိုင္း စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ရန္ ညွိႏွိဳင္းခဲ့ၾကၿပီး ေစာခြန္ခ်ိဳအား ရွမ္းျပည္နယ္ေရးရာ ၀န္ႀကီးအျဖစ္လည္းေကာင္း၊ နိဳင္ငံျခားေရးရာ ၀န္ႀကီးအျဖစ္လည္းေကာင္း ပူးတြဲတာ၀န္ ေပးခဲ့သည္။ ေစာခြန္ခ်ိဳသည္ ၁၉၅၈-ခုႏွစ္အထိ ၄င္းတာ၀န္မ်ားတြင္ ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္း လုပ္ငန္းမ်ားသည္ နိဳင္ငံေရးမတည္ၿငိမ္မွဳမ်ား၏ ေႏွာင့္ယွက္မွဳ မခံရပဲ လုပ္ကြက္(၁၀၀၀)ေက်ာ္ ပံုမွန္တူးေဖာ္ ထုတ္လုပ္လွ်က္ရွိခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္းလိုင္စင္ ခြင့္ျပဳစနစ္တြင္ တြင္းတူးသမားမ်ားအား တြင္းစားအျဖစ္ သတ္မွတ္ေပးၿပီး ၄င္းတို႔ရရွိသည့္ ေက်ာက္အျမတ္ေပၚမွ ခြဲေ၀ခံစားခြင့္ျပဳလာသည္။ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေရာင္းခ်ခြင့္မ်ား တြင္က်ယ္လာသည္။ ေမွာင္ခိုမွဳမ်ားလည္း အထိုက္အေလ်ာက္ ရွိလာသည္။
၁၉၆၂-ခုႏွစ္မွ ၁၉၈၈-ခုႏွစ္အထိ
၁၉၆၂-ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ ေတာ္လွန္ေရးေကာင္စီမွ နိဳင္ငံေတာ္အာဏာသိမ္းၿပီးေနာက္ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္တြင္ ျပည္ပပို႔ကုန္လုပ္ငန္း အားလံုးကို အစိုးရက တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္သည္။ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ေမလတြင္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာေရာင္း၀ယ္ေရးအဖြဲ႕ငယ္ စတင္ဖြဲ႕စည္းရာ ဘ႑ာေရးႏွင့္အခြန္ဌာန၊ ေရႊဘိုခရိုင္ လံုျခံဳေရးႏွင့္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေကာ္မတီ၊ ေကာက္ပဲသီးႏွံေရာင္း၀ယ္ေရးအဖြဲ႕၊ ေရနံႏွင့္ဓာတ္သတၲဳပင္ရင္း အေျခအျမစ္မ်ား တိုးတက္ေအာင္ ရွာေဖြထုတ္လုပ္ေရး ေကာ္ပိုေရးရွင္းတို႔မွ ကိုယ္စားလွယ္ တစ္ဦးစီႏွင့္ ျပင္ပေက်ာက္ကုန္သည္တစ္ဦး၊ စုစုေပါင္း (၅)ဦးတို႔ ပါ၀င္သည္။ အဆိုပါအဖြဲ႕ျဖင့္ ေက်ာက္မ်က္အ၀ယ္ဒိုင္ကို မိုးကုတ္ၿမိဳ႕တြင္ ဖြင့္လွစ္၀ယ္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္ ေက်ာက္တြင္းအုပ္ခ်ဳပ္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားကို သတၲဳတြင္း၀န္ႀကီးလက္ေအာက္ခံ ေရနံႏွင့္ဓာတ္သတၲဳ ရွာေဖြထုတ္လုပ္ေရးေကာ္ပိုေရးရွင္းသို႔ လႊဲေျပာင္းၿပီး မိုးကုတ္ၿမိဳ႕နယ္ရွိ သူရိန္ေတာင္၊ ေလသာေတာင္၊ မိုးကုတ္ေဂါက္ကြင္း၊ ေရပူခ်ိဳင့္၀ွမ္း၊ ေရပူေဘာလံုးကြင္း၊ အင္းေခ်ာက္၊ ပဒန္ရွိဳး၊ မင္းတံတား စသည့္ေဒသမ်ားတြင္ စမ္းသပ္တူးေဖာ္မွဳမ်ား စတင္ခဲ့သည္။ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလတြင္ ကုန္သြယ္ေရးဌာန၊ ျမန္မာ့ထုတ္ကုန္သြင္းကုန္ေကာ္ပိုေရးရွင္းမွ ဦးေဆာင္၍ ပထမအႀကိမ္ ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာျပပြဲကို အင္းယားကန္ဟိုတယ္တြင္ စတင္က်င္းပသည္။
လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေနာက္ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ထိ နိဳင္ငံပိုင္ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္မွဳလုပ္ငန္း မရွိပဲ၊ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ဇြန္လမွစ၍ ပုဂၢလိကပိုင္ႏွင့္ နိဳင္ငံပိုင္ ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းမ်ား ရွိေနခဲ့သည္။ ၁၉၆၇-ခုႏွစ္တြင္ မိုးကုတ္ေဒသမွ (၆၃၀၀၀)ကာရက္ရွိ ကမၻာ့အႀကီးဆံုး နီလာေဂၚႀကိဳး အရိုင္းတံုးႀကီးကို တူးေဖာ္ရရွိသည္။ (၁၂.၃.၁၉၆၉) ေန႔တြင္ ပုဂၢလိက ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းအားလံုးအား ျပည္သူပိုင္သိမ္းၿပီး ပုဂၢလိက ပိုင္ဆိုင္မွဳကိုပါ တားျမစ္လိုက္သျဖင့္ ပုဂၢလိကလုပ္ငန္းအားလံုး ရပ္ဆိုင္းသြားခဲ့သည္။ ပုဂၢလိက လက္၀ယ္ရွိ ေက်ာက္မ်ားကို မွတ္ပံုတင္ေစၿပီးေနာက္ ေကာ္ပိုေရးရွင္းအမွတ္(၁၉)က အ၀ယ္ဒိုင္ ဖြင့္လွစ္၀ယ္ယူၿပီး မွတ္ပံုတင္မရွိေသာ ေက်ာက္မ်ားကို စစ္ဆင္ေရးတစ္ရပ္ ျပဳလုပ္၍ ပိုက္စိတ္တိုက္ စစ္ေဆးသိမ္းဆည္းျခင္းမ်ား လုပ္ခဲ့သည္။ ပုဂၢလိကမ်ား အေနျဖင့္ ေက်ာက္မ်က္မ်ား တရားမ၀င္ တူးေဖာ္ၾကၿပီး တရားမ၀င္ ေက်ာက္ေရာင္းခ်သည့္ ထာပြဲမ်ား ေပၚေပါက္လာသည္။ ၁၉၇၆-ခုႏွစ္တြင္ သတၲဳတြင္း၀န္ႀကီးဌာနသည္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာေကာ္ပိုေရးရွင္းကို ထူေထာင္ၿပီး ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ေလလံတင္ေရာင္းခ်ပြဲအား တစ္ႏွစ္တစ္ႀကိမ္ က်င္းပရန္ စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၈၄-ခုႏွစ္တြင္ (၁၀.၉၅)ကာရက္ရွိ အရည္အေသြးေကာင္းမြန္ေသာ မိုးကုတ္သရဖူပတၲျမားႀကီးအား မိုးကုတ္ ေရႊျပည္ေအးစခန္းမွ ရရွိခဲ့သည္။
၁၉၈၈-ခုႏွစ္ ေနာက္ပိုင္း …
(၁၁.၃.၁၉၉၀)ေန႔တြင္ နိဳင္ငံေတာ္ၿငိမ္၀ပ္ပိျပားမွဳတည္ေဆာက္ေရးအဖြဲ႕သည္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ဖက္စပ္ လုပ္ငန္း ဗဟိုႀကီးၾကပ္ေရးအဖြဲ႕ကို ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ (၂၄.၃.၁၉၉၀)ေန႔တြင္ ပထမဆံုးအႀကိမ္ ေက်ာက္စိမ္းဖက္စပ္လုပ္ငန္းႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ စာခ်ဳပ္လက္မွတ္ေရးထိုးပြဲ ျပဳလုပ္သည္။
၁၉၉၀-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ န၀ရတ္ရတနာေျမ၊ ပင္လံုေဒသမွ (၉.၇)ကာရက္ရွိ န၀ရတ္သရဖူ ပတၲျမားႀကီးကို တူးေဖာ္ရရွိသည္။ မိုးကုတ္ ဓာတ္ေတာ္ကြက္ရပ္မွလည္း (၄၉၆.၅)ကာရက္ရွိ န.၀.တ ပတၲျမားႀကီး တူးေဖာ္ရရွိသည္။ (၂၂.၆.၁၉၉၃)ေန႔တြင္ ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာခန္းမႀကီးကို စတင္ ပႏၷက္ခ်ခဲ့သည္။ (၁၆.၇.၁၉၉၂)ေန႔တြင္ မိုင္းရွဴးကို ရတနာေျမအျဖစ္ သတ္မွတ္သည္။ ၁၉၉၅-ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာဥပေဒကို ျပဌာန္းသည္။ ၁၉၉၆-ခုႏွစ္တြင္ ထုိလုတ္(ကင္းရြာ)မွ (၂၁၄၅၀)ကရက္ရွိ ကမၻာ့အႀကီးဆံုး ပတၲျမားအရိုင္းတံုးႀကီးကို တူးေဖာ္ရရွိသည္။ (၂၇.၇.၁၉၉၈)ေန႔တြင္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာဦးစီး ဗဟိုေကာ္မတီအား ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ (၂၁.၈.၁၉၉၂)ေန႔တြင္ ထိုင္းနိဳင္ငံမွ VES Group ကုမၸဏီႏွင့္ လက္၀တ္ရတနာမ်ား ဖက္စပ္ျပဳလုပ္ျခင္းလုပ္ငန္းစာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။ မိုင္းရွဴးရတနာနယ္ေျမတြင္ ေက်ာက္မ်က္ဖက္စပ္တူးေဖာ္မွဳလုပ္ငန္းကို ရူဘီဒရက္ဂြန္ ကုမၸဏီႏွင့္ ခြန္ပအို႔၀္ ကုမၸဏီတို႔ျဖင့္ (၂၉.၁.၂၀၀၀)ေန႔တြင္ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။ သတၲဳတြင္း၀န္ႀကီးဌာနသည္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမအား ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ဥပေဒပုဒ္မ-၆ အရ အစိုးရခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ (၁၈.၁၀.၂၀၀၁)ေန႔ အမိန္႔ေၾကျငာစာအမွတ္ ၈၇/၂၀၀၁ ျဖင့္ ယခင္ထုတ္ျပန္ထားသည့္ ရတနာနယ္ေျမကို ျပင္ဆင္ျဖည့္စြက္၍ သတ္မွတ္ခဲ့သည္။
ျမန္မာ့သမိုင္းအစမွ ၁၈၈၅ခုႏွစ္အထိမိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ မႏၲေလးတိုင္းအတြင္း မႏၲေလးၿမိဳ႕၏ အေရွ႕ဘက္ (၁၁၄)မိုင္အကြာ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္အထက္ ေပ(၃၇၅၀)ခန္႔ အျမင့္တြင္ တည္ရွိသည္။ လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း (၈၀၀)ခန္႔ကပင္ မိုးကုတ္သည္ ကမၻာ့ပတၲျမားပင္ရင္းေဒသ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ျမန္မာ့ပတၲျမားအေၾကာင္း ဥေရာပတိုက္သားမ်ား၏ ခရီးသြားမွတ္တမ္းမ်ားတြင္ စတင္ေတြ႔ရွိရသည္မွာ ...
တစ္ဆယ့္ငါးရာစုႏွစ္ခန္႔က ျဖစ္သည္။ ျမန္မာ့ပတၲျမားေက်ာက္ ေရာင္း၀ယ္ရန္အတြက္ ပထမဦးဆံုး ပဲခူးသို႔ ေရာက္ရွိလာသူ အီတလီလူမ်ိဳး ဗားသီးမား၏ မွတ္တမ္းတြင္ ပဲခူးမွ ရက္ေပါင္း(၃၀)ခရီးအကြာတြင္ရွိသည့္ ကပၸလန္အရပ္တြင္ ထြက္သည္ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ေပၚတူဂီလူမ်ိဳး ဘာဆိုစား၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္ အင္း၀ေနျပည္ေတာ္၌ အလြန္ၾကြယ္၀ေသာ ကပၸလန္ဆိုသည္မွာလည္း နိဳင္ငံျခားသားမ်ား က်ပ္ျပင္ကို နားၾကားလြဲဲ၍ ေခၚေ၀ၚေသာအမည္ျဖစ္သည္။
ပတၲျမားေျမသည္ ျမန္မာမင္းတို႔လက္ေအာက္မေရာက္မွီက မိုးမိတ္ေစာ္ဘြားပိုင္နက္ျဖစ္သည္။ ပထမဆံုး ပတၲျမားေျမကို ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္သည့္ ျမန္မာမင္းမွာ ဟံသာ၀တီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ (ေခၚ) ဘုရင့္ေနာင္ ျဖစ္သည္။ ေညာင္ဦးေရႊစည္းခံုရွိ ေခါင္းေလာင္းအတြင္း ဘုရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီးအား မိုးမိတ္၊ သီေပါႏွင့္ ပတၲျမားတြင္း၏ အရွင္သခင္အျဖစ္ ေဖာ္ျပထားသည္။ ၁၅၉၇-ခုႏွစ္တြင္မူ မိုးမိတ္နယ္အား အ၀ၿမိဳ႕ေတာ္ စီရင္စုလုပ္သည့္ အမိန္႔ေတာ္ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။ အမိန္႔ေတာ္ပါရက္စြဲအရ ယင္းအမိန္႔ေတာ္သည္ အင္း၀မွ ထုတ္ျပန္ေသာ ေညာင္ရမ္းမင္း၏ အမိန္႔ေတာ္ျဖစ္သည္။ ပဒုံမင္းလက္ထက္တြင္ ပတၲျမားေျမ၏ နယ္နိမိတ္ကို ျပန္လည္သတ္မွတ္ခဲ့ေၾကာင္း ၁၇၈၃-ခုႏွစ္ စစ္တမ္းမ်ားအရ သိရွိရသည္။ ပတၲျမားေျမ၏ နယ္နိမိတ္သည္ ေညာင္ရမ္းမင္းလက္ထက္တြင္ သတ္မွတ္ခဲ့ေသာ မူလနယ္နိမိတ္ထက္ ပို၍ က်ယ္လာသည္။
ျမန္မာမင္းက ပတၲျမားတြင္းလုပ္ငန္းကို အုပ္ခ်ဳပ္ရန္ ေက်ာက္၀န္ ေခၚ အရာရွိတစ္ဦးကုိ က်ပ္ျပင္သို႔ ေစလြြတ္္ခန္႔ထားသည္။ ပဒံုမင္းလက္ထက္သို႔ ေရာက္ရွိေသာအခါ စို႔သူႀကီး ဟူေသာ အေခၚအေ၀ၚ ေပၚေပါက္လွ်က္ရွိေနၿပီျဖစ္သည္။ ပတၲျမားေျမကို စို႔သူႀကီး တစ္ဦးတည္းျဖင့္ က်ပ္ျပင္မွ အုပ္ခ်ဳပ္ေစသည္။ ပဒံုမင္းလက္ထက္တြင္ပင္ ကသည္းကို က်ပ္ျပင္မွ ခြဲထုတ္ကာ စို႔သူႀကီး တစ္ဦး ထပ္မံခန္႔ထားလွ်က္ သီးျခားအုပ္ခ်ဳပ္ေစရာမွ စို႔သူႀကီးသံုးဦး ျဖစ္လာသည္။
စို႔သူႀကီးတို႔ ႏွစ္စဥ္ေကာက္ခံဆက္သရေသာ အခြန္မ်ားတြင္ အေရးအႀကီးဆုံးမွာ စီေတာ္မံေတာ္ ဟု ေခၚေသာ ေဒသထြက္ကုန္ျဖစ္သည္။ ပတၲျမားကိုပင္ သတ္မွတ္ထားသည့္ အရြယ္အစား၊ အေရအတြက္ႏွင့္ တန္ဖိုးအတိုင္း စီေတာ္မံေတာ္ ေပးေဆာင္ရသည္။ စီေတာ္မံေတာ္တြင္ ေခါင္းေခၚ ေငြသားတစ္ပိႆာႏွင့္ တန္ဖိုးခ်င္းညီမွ်ေသာ ပတၲျမားႀကီးတစ္လံုး၊ တစ္လံုးလွ်င္ ေငြတစ္က်ပ္သားခန္႔ တန္ေသာ ပတၲျမားအလံုး (၁၅၀)ႏွင့္ ထုပ္ ေခၚ နီလာ၊ ေဂၚမိတ္၊ ဥႆဖယား စသည့္ ေက်ာက္မ်ိဳးစံုပါ၀င္ေသာ စံုစီေက်ာက္ထုပ္ တစ္ထုပ္ ပါ၀င္သည္။
ျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္တြင္ တူးေဖာ္ရရွိသည့္ ေက်ာက္မ်ားမွ သတ္မွတ္ထားသည့္ အရြယ္အစားႏွင့္ အရည္အေသြးရွိေသာ လက္ေရြးစင္ေက်ာက္မ်ားကို ဘုရင္မင္းျမတ္အား ဆက္သရသည္။ ဆက္သသည့္ ပတၲျမား၏ အဆင့္အတန္းကိုလိုက္၍ ဆင္၊ ေလွာ္ကားငယ္၊ ေလွာ္ကားႀကီး စသည္တို႔ျဖင့္ တင္ေဆာင္ႀကိဳယူလာေလ့ ရွိသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ဆင္တင္ပတၲျမား၊ ေလွာ္ကားငယ္တင္ပတၲျမား၊ ေလွာ္ကားႀကီးတင္ပတၲျမား စသည့္ အေခၚအေ၀ၚမ်ား ေပၚေပါက္လာရသည္။ ကမၻာေက်ာ္ ငေမာက္ပတၲျမား မွာ ေလွာ္ကားႀကီးတင္ပတၲျမား ျဖစ္သည္။
ေနျပည္ေတာ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ ႀကိဳယူလာေသာ ပတၲျမားကို ဘုရင့္ေက်ာက္ဆက္၀န္ထံ အပ္ႏွံရသည္။ ၄င္းကတစ္ဆင့္ ဘုရင္မင္းျမတ္အား ေက်ာက္ရွင္ႏွင့္အတူ အပ္ႏွံရသည္။ ဘုရင္မင္းျမတ္က ရာျဖတ္ေတာ္မ်ားကို ျပသ၍ တန္ဖိုးမ်ားကို ျဖတ္ေစၿပီး ေက်ာက္ရွင္အား ထိုက္တန္ေသာ ဆုေတာ္ လာဘ္ေတာ္မ်ား ခ်ီးျမွင့္ေပးသနားသည္။ ျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္တြင္ ပတၲျမားသည္ ျမန္မာနိဳင္ငံ၏ ပဓာနအက်ဆံုး ထြက္ကုန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ျမန္မာမင္းတို႔သည္ ပတၲျမားကို ကုန္ေတာ္အျဖစ္ သတ္မွွတ္ခဲ့သည္။ ၁၉-ရာစုသို႔ ေရာက္ေသာအခါ အေနာက္တိုင္းသားတို႔သည္ ျမန္မာ့အဖုိးတန္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာမ်ားကို ပို၍ စိတ္၀င္စားလာၾကသည္။
သီေပါမင္းလက္ထက္တြင္ ျပင္သစ္အင္ဂ်င္နီယာမ်ားက မိုးကုတ္၊ က်ပ္ျပင္၊ ကသည္းရွိ ပတၲျမားတြင္းမ်ားကို ႏွစ္စဥ္ အခြန္ေတာ္ေငြ က်ပ္သံုးသိန္း ေပးသြင္း၍ လက္၀ါးႀကီးအုပ္ တူးေဖာ္ခြင့္ေပးရန္ သီေပါမင္းထံ ေလွ်ာက္ထားသည္။ သီေပါမင္းက သေဘာတူသျဖင့္ ျမန္မာႏွင့္ ျပင္သစ္တို႔ ပတၲျမားတြင္းမ်ားတူးေဖာ္လုပ္ကိုင္ခြင့္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ လွ်ိဳ႕၀ွက္သေဘာတူညီခ်က္ တစ္ရပ္ကို လက္မွတ္ေရးထိုးၾကသည္။ ဤစာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုၿပီးေနာက္ပိုင္းတြင္ အဂၤလိပ္ျမန္မာဆက္ဆံေရး တျဖည္းျဖည္း တင္းမာလာကာ ေနာက္ဆံုး ၁၈၈၅-ခုႏွစ္၊ နိဳ၀င္ဘာလတြင္ အဂၤလိပ္တို႔သည္ က်ဴးေက်ာ္စစ္ကို ဖန္တီးၿပီး ျမန္မာတစ္နိဳင္ငံလံုးကို အေၾကာင္းရွာ သိမ္းယူခဲ့သည္။ အထက္ျမန္မာနိဳင္ငံ က်ဆံုးျခင္းႏွင့္အတူ ျမန္မာပတၲျမားတြင္းမ်ားသည္လည္း နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္တို႔ လက္ေအာက္သို႔ က်ေရာက္ခဲ့ရသည္။
သီေပါမင္းသည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းအား ျပင္သစ္ကုမၸဏီ Messrs Bonvellein & Co. အား ယာယီလိုင္စင္ျဖင့္ ပံုေသငွားရမ္းခ ရယူၿပီး လုပ္ကိုင္ခြင့္ျပဳထားလွ်က္ရွိရာ ပါေတာ္မူသည့္အတြက္ လိုင္စင္ ပ်က္ျပယ္ခဲ့သည္။
၁၈၈၅-ခုႏွစ္မွ ၁၉၆၂-ခုႏွစ္အထိပါေတာ္မူၿပီးေနာက္ ၿဗိတိသွ်တို႔ စတင္အုပ္ခ်ဳပ္ခ်ိန္တြင္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာကုန္သည္ တစ္ဦးျဖစ္သူ အက္ဒ၀င္စတရိတာ (Edwin Streeter) က စိတ္၀င္စားလာခဲ့သည္။ Streeter Syndicate ဖြဲ႕စည္းၿပီး ဆင္ဒီကိတ္လူႀကီးျဖစ္သူ ဗိုလ္ႀကီး Aubrey Palton ျမန္မာနိဳင္ငံသုိ႔ေရာက္ခ်ိန္၊ ၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ ကာလကတၲားအေျခစိုက္ Gillander Arbuthnot (G&A Co) က ရူပီးႏွစ္သိန္းျဖင့္ ေက်ာက္တူးခြင့္ရရန္ ကမ္းလွမ္းထားေၾကာင္း ေတြ႕ရသည္။ Streeter က ရူပီးေလးသိန္းျဖင့္ ကမ္းလွမ္းသည္။ ကမ္းလွမ္းခ်က္အား ၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ ယာယီလက္ခံၿပီး ၁၈၈၇-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ ယာယီ ငါးႏွစ္ခြဲလိုင္စင္ျဖင့္ ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တူးလုပ္ငန္းတြင္ ပထမဆံုး ေက်ာက္မိုင္းကုမၸဏီမွာ Streeter Co. ျဖစ္ၿပီး F.Atlay မွာ ပထမဆံုး ေက်ာက္မိုင္း မန္ေနဂ်ာျဖစ္သည္။ ၁၈၈၇-ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလတြင္ အထက္ျမန္မာျပည္ ရူဘီဒရက္ဂူေလးရွင္း ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့ၿပီး နိဳ၀င္ဘာလတြင္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမ သတ္မွတ္သည္။ ျမန္မာျပည္ ရူဘီဒရက္ဂူေလးရွင္းအရ ေဒသခံမ်ားကိုသာ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ ထိုေနာက္ပိုင္းတြင္ မိုးကုတ္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာတူးေဖာ္ခြင့္ လုပ္ငန္းမ်ားကို ၿဗိတိသွ် ဒု-ေကာ္မရွင္နာက အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။
၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ ၿဗိတိသွ်အစိုးရသည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္မ်က္သတၲဳသိုက္ကို သံုးသပ္အကဲျဖတ္ရန္ ဘူမိေဗဒပညာရွင္ C-Barrington Brown ကို ေစလႊတ္ခဲ့သည္။ ထုိအခ်ိန္တြင္ London Rothschilds ကုမၸဏီႏွင့္ ပူးေပါင္းၿပီး Burma Ruby Mines (B.R.M) ကို ထူေထာင္ခဲ့သည္။ ၁၈၈၈-ခုႏွစ္တြင္ ဘားမားရူးဘီမိုင္း ကုမၸဏီကို ဖြဲ႕စည္းသည္။ (၂၂.၂.၁၈၈၉) တြင္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမ၌ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားခြင့္ျပဳသည့္ လိုင္စင္ကို Streeter Syndicate က ရရွိသည္။ Streeter Syndicate သည္ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၂၇-ရက္ေန႔တြင္ ေပါင္စတာလင္သံုးေသာင္းျဖင့္ ရရွိေသာ အဆိုပါ တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ကို ေပါင္စတာလင္ ငါးေသာင္းငါးေထာင္ျဖင့္ B.R.M သို႔ ေရာင္းခ်ခဲ့သည္။ B.R.M သည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ ရရွိၿပီးေနာက္ သပိတ္က်င္း-မိုးကုတ္လမ္း ေဖာက္လုပ္ျခင္း၊ ၄၀၀-ကီလို၀ပ္ ေရအားလွ်ပ္စစ္စက္ရံု ေဆာက္လုပ္ျခင္း၊ ေျမလြတ္ေဒသမ်ားတြင္ ရွာေဖြစမ္းသပ္ျခင္းတို႔ကို ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။
မိုးကုတ္တြင္ ေက်ာက္မ်က္မ်ားကို တစ္ဦးတည္း စက္ျဖင့္ တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ရၿပီး ႏွစ္စဥ္ လိုင္စင္ေၾကး ေပါင္စတာလင္ သံုးေသာင္းႏွင့္ အျမတ္၏၃၀%ကို ေပးေဆာင္ရန္ျဖစ္သည္။ ၁၈၈၉-ခုႏွစ္မွ ၁၈၉၆-ခုႏွစ္ထိ ပထမခုႏွစ္ႏွစ္ လိုင္စင္သက္တမ္းတြင္ အနည္းငယ္သာ ျမတ္သည္။ ကုမၸဏီသည္ ဆက္တိုက္ရရွိလုပ္ကိုင္ခဲ့ရာ ဒုတိယပါမစ္ သက္တမ္းကာလ ၁၈၉၇-ခုႏွစ္မွ ၁၉၀၃-ခုႏွစ္တြင္ အျမတ္ေကာင္းစြာ ရခဲ့သည္။ တတိယလိုင္စင္သက္တမ္း ၁၉၀၄-ခုႏွစ္မွ ၁၉၁၂-ခုႏွစ္တြင္ ေျမေအာက္ေရေၾကာင့္ တူးေဖာ္မွဳမ်ား အဟန္႔အတား ျဖစ္ရသျဖင့္ ေျမေအာက္စိမ့္ေရမ်ားကို ထုတ္ရန္အတြက္ ေျမေအာက္ေပ ၁၀၀ အနက္တြင္ တစ္မိုင္ခန္႔အရွည္ရွိ ေရႏွဳတ္ေျမာင္းတစ္ခုကို တူးေဖာ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ေရႏွဳတ္ေျမာင္းကို ၁၉၀၈-ခုႏွစ္တြင္ ၿပီးစီးေအာင္ တူးေဖာ္ခဲ့ရာ ေအာင္ျမင္မွဳရၿပီး ထုတ္လုပ္မွဳတိုးတက္ခဲ့ေသာ္လည္း အဆိုပါႏွစ္တြင္ Verneuil ပတၲျမားအတု ခ်က္လုပ္ေအာင္ျမင္မွဳေၾကာင့္ ပတၲျမားေစ်းမ်ား ထုိးက်ခဲ့ၿပီး တတိယပါမစ္သက္တမ္းကာလအတြင္း အျမတ္နည္းပါးခဲ့သည္။ စတုတၳလိုင္စင္သက္တမ္းကာလတြင္ ပတၲျမားေစ်းမ်ား ဆက္လက္က်ဆင္းမွဳေၾကာင့္ စီးပြားေရးထိခိုက္ၿပီး ၁၉၂၅-ခုႏွစ္တြင္ ေျမေအာက္ေရႏွဳတ္ေျမာင္းႀကီးအား ယမ္းခြဲဖ်က္ဆီးခံရၿပီး လုပ္ငန္းမ်ား ထိခိုက္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၅-ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလတြင္ အစုရွယ္ယာရွင္မ်ား၏ ဆႏၵျဖင့္ ကုမၸဏီ ဖ်က္သိမ္းခဲ့ၿပီး ၁၉၃၁-ခုႏွစ္တြင္ လိုင္စင္ ျပန္အပ္ခဲ့သည္။ B.R.M လုပ္ကိုင္ခဲ့သည္႔ ၄၂-ႏွစ္တာကာလတြင္ ၿဗံဳးတန္ခ်ိန္ သန္း(၃၀) ေဆးခဲ့ၿပီး စတာလင္ေပါင္ (၂.၃၅)သန္းခန္႔တန္ေသာ ေက်ာက္မ်က္မ်ား ရခဲ့သည္။ B.R.M ဖ်က္ၿပီးေနာက္ ၁၉၃၄-ခုႏွစ္တြင္ Ruby Mines Ltd ကို B.R.M ကုမ ၸဏီ လူႀကီးမ်ားက ျပန္၍ ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ ယခင္ B.R.M မွ လုပ္ခဲ့ေသာ လွ်ပ္စစ္မီးစက္မွ ဓာတ္အားကို ေရာင္းစားရန္ႏွင့္ ပတၲျမားေရာင္း၀ယ္ေရးကို အရံလုပ္ငန္းအျဖစ္ လုပ္ကိုင္ရန္ ျဖစ္ေသာ္လည္း လုပ္ငန္းမ်ား မေအာင္ျမင္ပဲ ၁၉၄၁-ခုႏွစ္တြင္ ပ်က္ခဲ့သည္။
ဂ်ပန္ေခတ္တြင္ ဗိုလ္မွဴးႀကီးကီမူရာေခါင္းေဆာင္ေသာ ဂ်ပန္တပ္မ်ား မိုးကုတ္သို႔ ေရာက္လာခ်ိန္တြင္ မိုးကုတ္သားမ်ားက ေက်ာက္တြင္းမ်ားကို ေက်ာက္တံုးမ်ားျဖင့္ ပိတ္ဆို႔ကြယ္၀ွက္ထားခဲ့သည္။ ဂ်ပန္ေခတ္တေလွ်ာက္လံုးတြင္ ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းမ်ား ရပ္ဆိုင္းခဲ့ရသည္။ ၁၉၄၅-ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ မဟာမိတ္တပ္မ်ား မိုးကုတ္ကို သိမ္းၿပီးခ်ိန္မွစ၍ ပတၲျမားႏွင့္ ေလထီးစမ်ား လဲလွယ္ေရာင္း၀ယ္မွဳလုပ္ငန္း က်ယ္ျပန္႔လာၿပီး ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္း အသက္ျပန္၀င္လာသည္။
ပင္လံုစာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုရန္ တိုင္းရင္းသားေခါင္းေဆာင္မ်ား ေဆြးေႏြးခ်ိန္တြင္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္း လုပ္ငန္းမ်ားအား မိုးမိတ္ေစာ္ဘြား အုပ္ခ်ဳပ္မွဳေအာက္တြင္ ထားရန္ မိုးမိတ္ေစာ္ဘြား ေစာခြန္ခ်ိဳက တင္ျပခဲ့ရာ ေလာေလာဆယ္တြင္ လက္ရွိအတိုင္း စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ရန္ ညွိႏွိဳင္းခဲ့ၾကၿပီး ေစာခြန္ခ်ိဳအား ရွမ္းျပည္နယ္ေရးရာ ၀န္ႀကီးအျဖစ္လည္းေကာင္း၊ နိဳင္ငံျခားေရးရာ ၀န္ႀကီးအျဖစ္လည္းေကာင္း ပူးတြဲတာ၀န္ ေပးခဲ့သည္။ ေစာခြန္ခ်ိဳသည္ ၁၉၅၈-ခုႏွစ္အထိ ၄င္းတာ၀န္မ်ားတြင္ ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္း လုပ္ငန္းမ်ားသည္ နိဳင္ငံေရးမတည္ၿငိမ္မွဳမ်ား၏ ေႏွာင့္ယွက္မွဳ မခံရပဲ လုပ္ကြက္(၁၀၀၀)ေက်ာ္ ပံုမွန္တူးေဖာ္ ထုတ္လုပ္လွ်က္ရွိခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္းလိုင္စင္ ခြင့္ျပဳစနစ္တြင္ တြင္းတူးသမားမ်ားအား တြင္းစားအျဖစ္ သတ္မွတ္ေပးၿပီး ၄င္းတို႔ရရွိသည့္ ေက်ာက္အျမတ္ေပၚမွ ခြဲေ၀ခံစားခြင့္ျပဳလာသည္။ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေရာင္းခ်ခြင့္မ်ား တြင္က်ယ္လာသည္။ ေမွာင္ခိုမွဳမ်ားလည္း အထိုက္အေလ်ာက္ ရွိလာသည္။
၁၉၆၂-ခုႏွစ္မွ ၁၉၈၈-ခုႏွစ္အထိ
၁၉၆၂-ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ ေတာ္လွန္ေရးေကာင္စီမွ နိဳင္ငံေတာ္အာဏာသိမ္းၿပီးေနာက္ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္တြင္ ျပည္ပပို႔ကုန္လုပ္ငန္း အားလံုးကို အစိုးရက တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္သည္။ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ေမလတြင္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာေရာင္း၀ယ္ေရးအဖြဲ႕ငယ္ စတင္ဖြဲ႕စည္းရာ ဘ႑ာေရးႏွင့္အခြန္ဌာန၊ ေရႊဘိုခရိုင္ လံုျခံဳေရးႏွင့္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေကာ္မတီ၊ ေကာက္ပဲသီးႏွံေရာင္း၀ယ္ေရးအဖြဲ႕၊ ေရနံႏွင့္ဓာတ္သတၲဳပင္ရင္း အေျခအျမစ္မ်ား တိုးတက္ေအာင္ ရွာေဖြထုတ္လုပ္ေရး ေကာ္ပိုေရးရွင္းတို႔မွ ကိုယ္စားလွယ္ တစ္ဦးစီႏွင့္ ျပင္ပေက်ာက္ကုန္သည္တစ္ဦး၊ စုစုေပါင္း (၅)ဦးတို႔ ပါ၀င္သည္။ အဆိုပါအဖြဲ႕ျဖင့္ ေက်ာက္မ်က္အ၀ယ္ဒိုင္ကို မိုးကုတ္ၿမိဳ႕တြင္ ဖြင့္လွစ္၀ယ္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္ ေက်ာက္တြင္းအုပ္ခ်ဳပ္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားကို သတၲဳတြင္း၀န္ႀကီးလက္ေအာက္ခံ ေရနံႏွင့္ဓာတ္သတၲဳ ရွာေဖြထုတ္လုပ္ေရးေကာ္ပိုေရးရွင္းသို႔ လႊဲေျပာင္းၿပီး မိုးကုတ္ၿမိဳ႕နယ္ရွိ သူရိန္ေတာင္၊ ေလသာေတာင္၊ မိုးကုတ္ေဂါက္ကြင္း၊ ေရပူခ်ိဳင့္၀ွမ္း၊ ေရပူေဘာလံုးကြင္း၊ အင္းေခ်ာက္၊ ပဒန္ရွိဳး၊ မင္းတံတား စသည့္ေဒသမ်ားတြင္ စမ္းသပ္တူးေဖာ္မွဳမ်ား စတင္ခဲ့သည္။ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလတြင္ ကုန္သြယ္ေရးဌာန၊ ျမန္မာ့ထုတ္ကုန္သြင္းကုန္ေကာ္ပိုေရးရွင္းမွ ဦးေဆာင္၍ ပထမအႀကိမ္ ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာျပပြဲကို အင္းယားကန္ဟိုတယ္တြင္ စတင္က်င္းပသည္။
လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေနာက္ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ထိ နိဳင္ငံပိုင္ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္မွဳလုပ္ငန္း မရွိပဲ၊ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ဇြန္လမွစ၍ ပုဂၢလိကပိုင္ႏွင့္ နိဳင္ငံပိုင္ ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းမ်ား ရွိေနခဲ့သည္။ ၁၉၆၇-ခုႏွစ္တြင္ မိုးကုတ္ေဒသမွ (၆၃၀၀၀)ကာရက္ရွိ ကမၻာ့အႀကီးဆံုး နီလာေဂၚႀကိဳး အရိုင္းတံုးႀကီးကို တူးေဖာ္ရရွိသည္။ (၁၂.၃.၁၉၆၉) ေန႔တြင္ ပုဂၢလိက ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းအားလံုးအား ျပည္သူပိုင္သိမ္းၿပီး ပုဂၢလိက ပိုင္ဆိုင္မွဳကိုပါ တားျမစ္လိုက္သျဖင့္ ပုဂၢလိကလုပ္ငန္းအားလံုး ရပ္ဆိုင္းသြားခဲ့သည္။ ပုဂၢလိက လက္၀ယ္ရွိ ေက်ာက္မ်ားကို မွတ္ပံုတင္ေစၿပီးေနာက္ ေကာ္ပိုေရးရွင္းအမွတ္(၁၉)က အ၀ယ္ဒိုင္ ဖြင့္လွစ္၀ယ္ယူၿပီး မွတ္ပံုတင္မရွိေသာ ေက်ာက္မ်ားကို စစ္ဆင္ေရးတစ္ရပ္ ျပဳလုပ္၍ ပိုက္စိတ္တိုက္ စစ္ေဆးသိမ္းဆည္းျခင္းမ်ား လုပ္ခဲ့သည္။ ပုဂၢလိကမ်ား အေနျဖင့္ ေက်ာက္မ်က္မ်ား တရားမ၀င္ တူးေဖာ္ၾကၿပီး တရားမ၀င္ ေက်ာက္ေရာင္းခ်သည့္ ထာပြဲမ်ား ေပၚေပါက္လာသည္။ ၁၉၇၆-ခုႏွစ္တြင္ သတၲဳတြင္း၀န္ႀကီးဌာနသည္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာေကာ္ပိုေရးရွင္းကို ထူေထာင္ၿပီး ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ေလလံတင္ေရာင္းခ်ပြဲအား တစ္ႏွစ္တစ္ႀကိမ္ က်င္းပရန္ စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၈၄-ခုႏွစ္တြင္ (၁၀.၉၅)ကာရက္ရွိ အရည္အေသြးေကာင္းမြန္ေသာ မိုးကုတ္သရဖူပတၲျမားႀကီးအား မိုးကုတ္ ေရႊျပည္ေအးစခန္းမွ ရရွိခဲ့သည္။
၁၉၈၈-ခုႏွစ္ ေနာက္ပိုင္း …
(၁၁.၃.၁၉၉၀)ေန႔တြင္ နိဳင္ငံေတာ္ၿငိမ္၀ပ္ပိျပားမွဳတည္ေဆာက္ေရးအဖြဲ႕သည္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ဖက္စပ္ လုပ္ငန္း ဗဟိုႀကီးၾကပ္ေရးအဖြဲ႕ကို ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ (၂၄.၃.၁၉၉၀)ေန႔တြင္ ပထမဆံုးအႀကိမ္ ေက်ာက္စိမ္းဖက္စပ္လုပ္ငန္းႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ စာခ်ဳပ္လက္မွတ္ေရးထိုးပြဲ ျပဳလုပ္သည္။
၁၉၉၀-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ န၀ရတ္ရတနာေျမ၊ ပင္လံုေဒသမွ (၉.၇)ကာရက္ရွိ န၀ရတ္သရဖူ ပတၲျမားႀကီးကို တူးေဖာ္ရရွိသည္။ မိုးကုတ္ ဓာတ္ေတာ္ကြက္ရပ္မွလည္း (၄၉၆.၅)ကာရက္ရွိ န.၀.တ ပတၲျမားႀကီး တူးေဖာ္ရရွိသည္။ (၂၂.၆.၁၉၉၃)ေန႔တြင္ ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာခန္းမႀကီးကို စတင္ ပႏၷက္ခ်ခဲ့သည္။ (၁၆.၇.၁၉၉၂)ေန႔တြင္ မိုင္းရွဴးကို ရတနာေျမအျဖစ္ သတ္မွတ္သည္။ ၁၉၉၅-ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာဥပေဒကို ျပဌာန္းသည္။ ၁၉၉၆-ခုႏွစ္တြင္ ထုိလုတ္(ကင္းရြာ)မွ (၂၁၄၅၀)ကရက္ရွိ ကမၻာ့အႀကီးဆံုး ပတၲျမားအရိုင္းတံုးႀကီးကို တူးေဖာ္ရရွိသည္။ (၂၇.၇.၁၉၉၈)ေန႔တြင္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာဦးစီး ဗဟိုေကာ္မတီအား ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ (၂၁.၈.၁၉၉၂)ေန႔တြင္ ထိုင္းနိဳင္ငံမွ VES Group ကုမၸဏီႏွင့္ လက္၀တ္ရတနာမ်ား ဖက္စပ္ျပဳလုပ္ျခင္းလုပ္ငန္းစာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။ မိုင္းရွဴးရတနာနယ္ေျမတြင္ ေက်ာက္မ်က္ဖက္စပ္တူးေဖာ္မွဳလုပ္ငန္းကို ရူဘီဒရက္ဂြန္ ကုမၸဏီႏွင့္ ခြန္ပအို႔၀္ ကုမၸဏီတို႔ျဖင့္ (၂၉.၁.၂၀၀၀)ေန႔တြင္ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။ သတၲဳတြင္း၀န္ႀကီးဌာနသည္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမအား ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ဥပေဒပုဒ္မ-၆ အရ အစိုးရခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ (၁၈.၁၀.၂၀၀၁)ေန႔ အမိန္႔ေၾကျငာစာအမွတ္ ၈၇/၂၀၀၁ ျဖင့္ ယခင္ထုတ္ျပန္ထားသည့္ ရတနာနယ္ေျမကို ျပင္ဆင္ျဖည့္စြက္၍ သတ္မွတ္ခဲ့သည္။
(မိုးကုတ္ေဖာ္ေတာ္ဦးျမတ္စြာဘုရား သမိုင္းေက်ာက္စာမွ ကူးယူေဖာ္ျပပါသည္။)
2 comments:
dear blogger of mogokmedia,
We appreciate on your hardworks for rubyland current situation but it is not suitable for foreigners or those who interested in mogok via outside Burma.
Try your best and do not afraid to write in english,All can understand on us we are not english speakers , english is second language for us.
We also try our english best but it could not be 100% perfect...
Walk on.....
Thank you for your suggestion.I am sorry to say that I'm not good in English. We need your help to translate our imformation.
Post a Comment