Mogok Media: May 2007

Tuesday, May 29, 2007

WorldWarmWater.MOGOK

ကမၻာႀကီး ပူေႏြးလာမွဳ၊ လူဦးေရထူထပ္မွဳႏွင့္ ေရအရင္းအျမစ္ ျပႆနာ

ကမၻာႀကီးသည္ လူသားမ်ားမပါပဲ ဆက္လက္တည္တံ့နိဳင္သည္။ သို႔ရာတြင္ လူသားမ်ားမွာကား ကမၻာႀကီးကို မွီခိုအားထားမွဳ မပါပဲ အသက္ရွင္ရပ္တည္နိဳင္သည္ မဟုတ္ေပ ဟူ၍ ပညာရွင္တစ္ဦးက ဆိုဖူးသည္။ ဤအဆိုသည္ လူသားမ်ားအေနျဖင့္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္အေပၚ မွီတည္ေနပံုကို ေဖာ္ျပေနသည္။ ထုိ႔ျပင္ အစဥ္အျမဲ တိုးတက္မ်ားျပားလာေနသည့္ လူဦးေရက ကမၻာေပၚတြင္ အကန္႔အသတ္ျဖင့္သာ ရွိေနသည့္ ေရ၊ ေျမ၊ သဘာ၀သယံဇာတ အရင္းအျမစ္မ်ားအေပၚ ၀န္ပိေစၿပီး သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ပ်က္စီးေရးသို႔ ဦးတည္လွ်က္ ရွိပါသည္။
ကမၻာေပၚတြင္ ေနထိုင္ၾကသည့္ လူမ်ားအနက္ လူေပါင္း သန္း(၁၀၀၀)ေက်ာ္သည္ သန္႔ရွင္းေသာ ေရကို မရရွိနိဳင္ၾကပဲ ကမၻာ့လူဦးေရ၏ ထက္၀က္အေရအတြက္ျဖစ္ေသာ လူေပါင္း သန္း(၃၀၀၀)သည္ မသန္႔ရွင္းေသာ ပတ္၀န္းက်င္တြင္ ေနထိုင္လွ်က္ရွိၾကေၾကာင္း ကုလသမဂၢ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ ထုတ္ျပန္ေသာ စာရင္းမ်ားအရ သိရပါသည္။ အာရွတိုက္မွ ျပည္သူ သန္း(၈၃၀)သည္လည္း အႏၱရာယ္ကင္းရွင္းသည့္ ေသာက္သံုးေရ မရရွိရံုမွ် မကပဲ လူသန္းေပါင္း (၂၀၀၀)ေက်ာ္သည္ သန္႔ရွင္းေသာ၀န္းက်င္ မရွိသည္ကို ေတြ႔ရၿပီး၊ ၄င္းအေျခအေနသည္ ဆက္လက္ ဆိုးရြားေနဦးမည္ျဖစ္ေၾကာင္း သိရပါသည္။
မိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ ျမစ္မ်ား၊ ေခ်ာင္းမ်ားႏွင့္ ေ၀းကြာၿပီး ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္ အျမင့္ေပ (၃၈၀၀)ထက္တြင္ တည္ရွိေသာ ေတာင္ေပၚၿမိဳ႕ ျဖစ္ပါသည္။ လြန္ခဲ့ေသာ အႏွစ္ႏွစ္ဆယ္ခန္႔က ေဆာင္းရာသီကာလတြင္ အိမ္ေခါင္မိုးမ်ားေပၚ၌ ႏွင္းခဲမ်ား အခ်ပ္လိုက္ ျဖစ္ေနတတ္ၿပီး အိမ္ျပင္ရွိ ေရပံုး၊ ေရစည္ပိုင္းမ်ားထဲမွ ေရမ်ားမွာ အနည္းငယ္ ခဲေနတတ္ခဲ့ပါသည္။ ယခုအခါတြင္ စည္းကမ္းမဲ့ သစ္ခုတ္မွဳမ်ားေၾကာင့္ သစ္ေတာမ်ား ျပဳန္းတီးလာျခင္း၊ လူေနထူထပ္လာမွဳေၾကာင့္ သဘာ၀အရင္းအျမစ္မ်ား ပ်က္စီးလာျခင္း စသည္တို႔ေၾကာင့္ မိုးရာသီကာလတြင္ ေရႀကီးျခင္း၊ ေဆာင္းရာသီကာလမ်ားတြင္ ယခင္ကေလာက္ မေအးေတာ့ျခင္း၊ ေႏြရာသီတြင္ ပူျပင္းလာၿပီး ေရရွားပါးလာသျဖင့္ အခ်ိဳ႕ရပ္ကြက္မ်ားတြင္ မီးသတ္ကားမ်ားျဖင့္ ေရျဖန္႔ေ၀ေပးေနရသည္အထိ နဖူးေတြ႕ဒူးေတြ႕ ႀကံဳေတြ႕လာၾကရပါသည္။
မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ ေဒသခံမ်ား အဓိကအားကိုးေနရေသာ ေရထြက္စိမ့္စမ္းမ်ား၏ ေရထြက္ရွိမွဳပမာဏမွာလည္း တစ္ႏွစ္ထက္တစ္ႏွစ္ ေလွ်ာ့က်လာလွ်က္ ရွိပါသည္။ လက္ရွိ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕၏ ေရျဖန္႔ေ၀ေရးစနစ္မွာ ၿမိဳ႕၏ ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္ အေနအထားအရ ေျမျပန္႔နည္းပါးၿပီး ေတာင္ေပၚတြင္ တည္ရွိေနေသာေၾကာင့္ ေရကို ျမင့္မားေသာ ေတာင္ေၾကာမ်ားမွတစ္ဆင့္ ပိုက္လံုးမ်ားျဖင့္ သြယ္တန္းၿပီး အသံုးခ်ၾကရပါသည္။ အ၀ီစိတြင္းမ်ား တူးေဖာ္ရာတြင္လည္း ေတာင္ေပၚေဒသျဖစ္ေန၍ အကန္႔အသတ္ျဖင့္သာ သံုးစြဲနိဳင္သည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။
၁၉၀၅-ခုႏွစ္ မတိုင္မွီကာလအထိ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕တြင္ ေနထိုင္ၾကေသာ ၿမိဳ႕သူၿမိဳ႕သားမ်ားသည္ ေရတြင္းေရကန္ႏွင့္ စိမ့္စမ္းေရတို႕မွသာ ေရသြယ္ယူ သံုးစြဲခဲ့ၾကသည္။ ထုိစဥ္က Burma Ruby Mines ေက်ာက္တြင္းကုမၸဏီ၏ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕လယ္ (ယခုလက္ရွိ ၿမိဳ႕လယ္အင္းေနရာ)တြင္ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္မွဳေၾကာင့္ ေရတြင္းေရကန္တို႔ ေရခမ္းေျခာက္လာၾကသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ကုမၸဏီမွ အကုန္အက်ခံ၍ ၿမိဳ႕၏ အေနာက္ေျမာက္အရပ္ရွိ သဘာ၀ ေရဦးေရထြက္ႀကီး မွ ေရမ်ားကို ပိုက္လိုင္းစနစ္ျဖင့္ သြယ္ယူ၍ ေရေလွာင္ကန္ တည္ေဆာက္ကာ ၿမိဳ႕တြင္းသို႔ ေရေပးေ၀ခဲ့ပါသည္။ ထုိစဥ္က ၿမိဳ႕သူၿမိဳ႕သားတို႔အေနျဖင့္ အခြန္အခ မေပးရေခ်။ ကုမၸဏီဖ်က္သိမ္းၿပီး ၁၉၃၅-ခုႏွစ္က်မွသာ ေရပင္တစ္ပင္ (၁၅)က်ပ္၊ အပိုတစ္ပင္ ထပ္ယူလွ်င္ (၁)က်ပ္ အခြန္ေကာက္ခဲ့ေၾကာင္းကို ၿမိဳ႕ေရေပးေ၀ေရးႏွင့္ ထိန္းသိမ္းႀကီးၾကပ္မွဳေကာ္မတီမွ ထုတ္ျပန္ထားေသာ မွတ္တမ္းမ်ားအရ သိရွိရပါသည္။
လြတ္လပ္ေရးမရမွီ အဂၤလိပ္ေခတ္ကတည္းကပင္ ၿမိဳ႕လူထု ေသာက္သံုးေရဖူလံုေစရန္အတြက္ ပရဟိတစိတ္ဓာတ္ ထက္သန္ၾကေသာ ၿမိဳ႕မိၿမိဳ႕ဖမ်ားႏွင့္ ေဒသခံ ေငြေၾကးတတ္နိဳင္သူမ်ားမွ ဦးေဆာင္ၿပီး ၿမိဳ႕နယ္စည္ပင္သာယာေရးအဖြဲ႕ႏွင့္ ပူးေပါင္းကာ ကိုယ္ထူကိုယ္ထ ေရေပးေ၀ေရးစနစ္ကို က်ပ္သိန္းေပါင္းမ်ားစြာ အကုန္အက်ခံၿပီး တိုးခ်ဲ႕လုပ္ကိုင္ခဲ့ရာ ယေန႔အခ်ိန္ထိ ျဖစ္သည္။ အနာဂတ္ကာလတြင္ တိုးတက္လာေသာ လူဦးေရႏွင့္အညီ ေသာက္သံုးေရ တိုးတက္ရရွိလာေစရန္ နည္းလမ္းမ်ား ရွာေဖြျခင္း၊ ေရအရင္းအျမစ္မ်ားကို ထိန္းသိမ္းျခင္း၊ ေရၾကည္ေခ်ာင္းမ်ားကို စနစ္တက် မွတ္တမ္းတင္ျခင္း၊ ကြင္းဆင္းတိုင္းတာျခင္းတို႔ကို ေခတ္မွီကိရိယာမ်ား အကူအညီျဖင့္ ေဆာင္ရြက္လွ်က္ ရွိပါသည္။
၁၉၈၈-ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္း ေက်ာက္မ်က္ဖက္စပ္လုပ္ကြက္မ်ား ေပၚေပါက္လာၿပီး ေက်ာက္လုပ္ငန္း လာေရာက္လုပ္ကိုင္သူ လုပ္ငန္းရွင္မ်ား၊ အလုပ္သမားမ်ား၊ အေျခခ်ေနထိုင္လာၾကသူမ်ား တိုးပြားလာေသာေၾကာင့္ ယခုအခါ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕၏ လူဦးေရမွာ အျမဲတမ္းေနထိုင္သူ ႏွစ္သိန္းခန္႔ထိ တိုးတက္မ်ားျပားလာခဲ့ပါသည္။ လုပ္ငန္းမ်ား စည္ပင္ခ်ိန္ကာလ၌ အျမဲတမ္းေနထို္င္သူမ်ားအျပင္ ေခတၱလာေရာက္ လုပ္ငန္းလုပ္ကိုင္သူ (Floating Population) မ်ားကိုပါ ထည့္တြက္ပါက လူဦးေရ သံုးသိန္းခန္႔အထိ ရွိနိဳင္ေၾကာင္း ခန္႔မွန္းရပါသည္။ ၿမိဳ႕ျပဖြံ႔ၿဖိဳးမွဳႏွင့္အတူ လူေနအိမ္ယာမ်ား တိုးပြားလာျခင္းတို႔ေၾကာင့္ ေရအသံုးခ်မွဳႏွင့္ ေရအရင္းအျမစ္ရရွိမွဳအခ်ိဳးကြာဟခ်က္မွာ တျဖည္းျဖည္း ႀကီးထြားလာခဲ့ရပါသည္။
တစ္ဖက္တြင္လည္း ေဒသခံမ်ားအေနျဖင့္ သစ္ေတာျပဳန္းတီးေနေသာ္လည္း သစ္ပင္စိုက္ပ်ိဳးသည့္ အေလ့အထမရွိျခင္း၊ ေတာင္ကမ္းပါးယံမ်ား ၿဖိဳခ်ေနမွဳေၾကာင့္ ေရထိမ္းသိမ္းဧရိယာ နည္းပါး၍ စိမ့္စမ္းေရမ်ား ခမ္းေျခာက္လာရျခင္း၊ ေက်ာက္မ်က္လုပ္ကြက္မ်ားမွလည္း သဘာ၀ေရထြက္မ်ားကို ခြဲေ၀သံုးစြဲေနျခင္းႏွင့္ လုပ္ကြက္မ်ားမွ စြန္႔ပစ္လာေသာ ေရမ်ားေၾကာင့္ ေရအရည္အေသြးကို ထိခိုက္လာျခင္းတို႔ကိုလည္း ေတြ႕ျမင္လာၾကရပါသည္။ ေက်ာက္မ်က္ဖက္စပ္ လုပ္ငန္းရွင္မ်ားႏွင့္ ေဒသခံံရြာ၏ ေရသံုးစြဲသူမ်ားအၾကား ေရျပႆနာမ်ားလည္း မၾကာခဏ ေပၚေပါက္လွ်က္ရွိသည္။
အထက္ပါအခ်က္မ်ားေၾကာင့္ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ထိန္းသိမ္းေရးဌာနမ်ားကလည္း ႏွစ္စဥ္ ေရနီေျမာင္း(ေက်ာက္မ်က္လုပ္ကြက္မ်ားမွ သံုးစြဲၿပီးထြက္လာေသာေရေျမာင္း) မ်ားကို ေရစီးေရလာေကာင္းမြန္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ သစ္ေတာမ်ားကို မပ်က္စီးေအာင္ ထိန္းသိမ္းေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ လုပ္ကြက္မ်ားမွ ထြက္ရွိလာေသာ ေရမ်ားကို တိုက္ရိုက္မစြန္႔ပစ္ေစပဲ ေရစစ္ကန္မ်ား ထားရွိကာ စြန္႔ပစ္ေစျခင္း တို႔ကို ၾကပ္မတ္ေဆာင္ရြက္လွ်က္ ရွိပါသည္။ ထိုသို႔ေဆာင္ရြက္ရာတြင္ ေက်ာက္မ်က္ဖက္စပ္ လုပ္ငန္းရွင္မ်ားဘက္ကလည္း သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ဆိုင္ရာ လုပ္ငန္းမ်ားတြင္ ပူးေပါင္းပါ၀င္ ေျဖရွင္းမွသာလွ်င္ ေရသယံဇာတ အရင္းအျမစ္ ျပဳန္းတီးျခင္း၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ယိုယြင္းျခင္းတို႔ကို ထိေရာက္စြာ ကာကြယ္နိဳင္မည္ ျဖစ္ပါသည္။
ၿမိဳ႕ေရေပးေ၀ေရးႏွင့္ထိန္းသိမ္းႀကီးၾကပ္မွဳေကာ္မတီ၏ ေရအရင္းအျမစ္ဆိုင္ရာ ကြင္းဆင္း သုေတသနျပဳ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားအရ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ေန ျပည္သူလူထုသည္ သဘာ၀မိခင္၏ အလြန္အဖိုးထိုက္တန္ေသာ လက္ေဆာင္မြန္ျဖစ္သည့္ ေရဦးေရထြက္မ်ားကို လက္ခံရရွိထားၿပီး ၄င္းေရထြက္မ်ားသည္ အလြန္ကံေကာင္းစြာျဖင့္ ၿမိဳ႕ေနရပ္ကြက္မ်ားထက္ ျမင့္မားေသာ ေနရာမ်ားတြင္ တည္ရွိေနေၾကာင္း၊ ေရထြက္မ်ားမွ ေရမ်ားသည္ သဘာ၀ေက်ာက္ႀကိဳေက်ာက္ၾကားမွ သန္႔ရွင္းၾကည္လင္သည့္ေရ (Safe & Clean Natural Mountain Spring Water) ျဖစ္ေၾကာင္း သိရပါသည္။ ထို႔ျပင္ ေဘးကင္းသန္႔ရွင္းေသာ ေသာက္ေရၾကည္သန္႔ ျဖစ္နိဳင္ပါလွ်က္ သဘာ၀ေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ လူတို႔၏ ပေယာဂေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ အခ်ိဳ႕ေနရာမ်ားတြင္ ေနာက္က်ိညစ္ပတ္ေနရသည္ကို ေတြ႕ရွိရေၾကာင္း၊ သစ္ေတာမ်ားထိန္းသိမ္းျခင္း၊ သစ္ပင္မ်ား ျပန္လည္စိုက္ပ်ိဳးျခင္း ျပဳလုပ္နိဳင္ပါက လက္ရွိျဖန္႔ျဖဴးေနေသာ ေရပမာဏထက္ သံုးဆခန္႔ တိုးတက္ျဖန္႔ျဖဴးနိဳင္မည္ ျဖစ္ေၾကာင္းကို ေရေကာ္မတီအဖြဲ႕၀င္တစ္ဦးျဖစ္သူ ေဒါက္တာေစာေနာင္ဦးမွ မိုးကုတ္မီဒီယာသို႔ ေျပာၾကားသည္။
ေရအရင္းအျမစ္မ်ားကို ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းရန္မွာ လူသားတိုင္းတြင္ တာ၀န္ရွိပါသည္။ လူ႕ပေယာဂေၾကာင့္ ပ်က္စီးေပ်ာက္ကြယ္ခဲ့ပါက ေဒၚလာ သန္းေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာျဖင့္ ျပန္လည္၀ယ္ယူ ရရွိနိဳင္လိမ့္မည္ မဟုတ္ေပ။ လက္ရွိအေျခအေနတြင္ ေရအရင္းအျမစ္မ်ားကို မထိန္းသိမ္းနိဳင္ခဲ့လွ်င္ ေနာင္မ်ိဳးဆက္အတြက္ ေရအခက္အခဲ ျဖစ္ေပၚလာနိဳင္ၿပီး မိုးကုတ္ရတနာေျမကဲ့သို႔ ေတာင္ေပၚေဒသတြင္ ပတၲျမားကိုမလို၊ ေရကိုသာလိုသည္ ဟူ၍ ေၾကြးေၾကာ္ေနရေပလိမ့္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ရပါသည္။

S.T.A

Monday, May 28, 2007

Why...?

ေက်ာက္က အျပာေရာင္ရွိၿပီး ဘာလို႔ နီလာလို႔ ေခၚတာလဲ

ေသြးကဲ့သို႔ ခ်င္းခ်င္းနီေသာ ပတၲျမားႏွင့္ ေတာက္ပေသာ အျပာေရာင္ရွိေသာ နီလာတို႔မွာ တစ္မ်ိဳးႏွင့္တစ္မ်ိဳး မတူပဲ ျခားနားသည္ဟု ထင္ရေသာ္လည္း စင္စစ္ ၄င္းေက်ာက္ႏွစ္မ်ိဳးမွာ Corundum ေက်ာက္အမ်ိဳးအစား တစ္ခုတည္းပင္ျဖစ္သည္။ ထိုပတၲျမားႏွင့္ နီလာႏွစ္မ်ိဳးစလံုးတြင္ ပါရွိေသာ အေျခခံဓာတ္ဖြဲ႕စည္းမွဳ၊ ပံုေဆာင္ခဲစနစ္၊ ရုပ္ဂုဏ္သတၲိတို႔မွာ လည္း အတူတူပင္ျဖစ္ၾကၿပီး ျခားနားခ်က္မွာ အေရာင္သာလွ်င္ ျဖစ္သည္။
ေရွးအခါက မိုးကုတ္ေဒသရွိ ေက်ာက္တူးသမားတို႔သည္ ေက်ာက္တြင္း တူးၾကရာတြင္ အျပာေရာင္ရွိေသာ ေက်ာက္မ်ားကို ေတြ႕ရွိၾကသည္။ ထုိအခါ ၄င္းတို႔သည္ အျပာေရာင္ေက်ာက္ကို ေတြ႕လွ်င္ အျပာေရာင္ေက်ာက္အစား အဖိုးတန္ ပတၲျမား၊ အနီေရာင္ေက်ာက္ ျဖစ္လာပါေစေတာ့။ နီပါေစေတာ့။ နီလာပါေစေတာ့ ဟု ဆုေတာင္းေျပာဆိုၾကရာမွ အျပာေရာင္ရွိေသာ ေက်ာက္ကို နီလာဟု ေခၚတြင္ၾကေလသည္။ နီလာေခၚ Supphire ေက်ာက္သည္ မာျခင္းအဆင့္ (၉)ရွိၿပီး ကတၲီပါျပာအရည္ကို အေကာင္းဆံုး အရည္အေသြးအျဖစ္ သတ္မွတ္ၾကသည္။ ယခု ေက်ာက္မ်က္ေစ်းကြက္တြင္ အျပာေရာင္နီလာ သာမက ပန္းေရာင္၊ လိမ္ေမာ္ေရာင္ နီလာမ်ားလည္း ေစ်းေကာင္းေနပါသည္။
နီလာကို စက္တင္ဘာလ ေမြးဖြားသူမ်ားအတြက္ႏွင့္ ၾကာသပေတးသားသမီးမ်ားအတြက္ အေဆာင္ေက်ာက္အျဖစ္ ၀တ္ဆင္ၾကသည္။ နီလာကို န၀ရတ္ကိုးပါးလက္စြပ္ ျပဳလုပ္ၾကရာတြင္လည္း ထည့္သြင္း အသံုးျပဳၾကသည္။ ထို႔ျပင္ နီလာသည္ စိတ္ကို တည္ၿငိမ္ေစသည္ ဟုလည္းေကာင္း၊ ေမတၱာပြားေစသည္ ဟုလည္းေကာင္း ယံုၾကည္ၾကေလသည္။
ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာျပတိုက္တြင္ရွိေသာ အေလးခ်ိန္ (၆၃၀၀၀)ကာရက္ရွိ နီလာေဂၚႀကိဳးတံုးႀကီးသည္ ၁၉၆၇-ခုႏွစ္တြင္ မိုးကုတ္ရတနာေျမမွ တူးေဖာ္ရရွိခဲ့ၿပီး ကမၻာေပၚတြင္ အႀကီးဆံုးေသာ နီလာျဖစ္ေလသည္။

ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းေက်ာက္လို႔ ဘာလို႔ေခၚတာလဲ

ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းေက်ာက္သည္ အ၀ါေရာင္ အနည္းငယ္သန္းေနေသာ အစိမ္းေရာင္ရွိသည့္ ေက်ာက္အမ်ိဳးအစားျဖစ္သည္။ ေက်ာက္မ်က္ေ၀ါဟာရအားျဖင့္ Peridot ဟုေခၚၿပီး မာျခင္းအဆင့္ (၆.၅) ရွိပါသည္။ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းသည္ ဓါတုေဗဒဖြဲ႔စည္းပံုအရ သံႏွင့္ မဂၢနီဆီယမ္စီလီကိတ္ျဖစ္ၿပီး Olivine အုပ္စု၀င္ျဖစ္သည္။ သံႏွင့္ မဂၢနီဆီယမ္ အခ်ဳိးအစားကိုလိုက္ၿပီး မိ်ဳးကြဲႏွစ္ခု ျဖစ္ေပၚလာျပန္သည္။ မဂၢနီဆီယမ္မ်ားေသာ ေအာ္လဗင္းကို Fosterlite ဟုေခၚၿပီး သံအမိ်ဳးအစားမ်ားေသာ ေအာ္လဗင္းကုိ Fayalite ဟုေခၚပါသည္။ ထိုမိ်ဳးကြဲႏွစ္ခုၾကားရွိ သံႏွင့္ မဂၢနီဆီယမ္စီလီကိတ္သည္သာ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္း (Peridot) ျဖစ္သည္။

မိုးကုတ္ေဒသတစ္၀ိုက္တြင္ အျမင့္ဆံုးေတာင္ျဖစ္ေသာ ေတာင္မင္းေတာင္၏ ေနာက္ေက်ာဘက္ တြင္တည္ရွိသည့္ ေျပာင္ေခါင္းရြာတြင္ စတင္ထြက္ရွိေသာေၾကာင့္ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းေက်ာက္ဟု အမည္တြင္ရျခင္း ျဖစ္သည္။ ျမန္မာနိဳင္ငံတြင္ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းေက်ာက္ကို မိုးကုတ္ရတနာေျမတြင္သာ အမ်ားဆံုး ေတြ႕ရၿပီး မိုးကုတ္ေဒသတြင္ ေျပာင္ေခါင္းရြာ တ၀ိုက္၌သာ အမ်ားဆံုး တူးေဖာ္ရရွိသည္။

အေမရိကန္ႏိုင္ငံ ၀ါရွင္တန္ၿမိဳ႕ စမစ္ဆိုနီယမ္ျပတိုက္ရွိ အေလးခ်ိန္ (၂၈၇)ကရက္ရွိေသာ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းႀကီး၊ ကေနဒါႏုိင္ငံ အြန္ေတးရီးယိုးၿမိဳ႕ Royal Ontario Museumရွိ အေလးခ်ိန္ (၁၀၈၊ ၈၇.၁၊ ၈၃.၃) ကရက္ အသီးသီးရွိေသာ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းသံုးပြင့္၊ ကေနဒါႏိုင္ငံ အယ္လ္ဘာတာ Devonian Group ျပတိုက္ရွိ အေလးခ်ိန္ (၈၂.၄ ႏွင့္ ၂၄.၇) ကရက္ရွိ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းႏွစ္ပြင့္၊ လန္ဒန္ဘူမိေဗဒျပတိုက္မွ (၃၁၆) ကရက္ အရြယ္ရွိ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းႏွင့္ ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာျပတိုက္တြင္ ျပသထားေသာ ေသြးၿပီးအေလးခ်ိန္ (၃၂၉)ကရက္ရွိ ကမၻာ့အႀကီးဆံုးေျပာင္ေခါင္းစိမ္းတို႔သည္ မိုးကုတ္ေျပာင္ေခါင္းေဒသမွ ထြက္ရွိေသာ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းမ်ားျဖစ္ၾကသည္။

ကမၻာေပၚတြင္ ေျပာင္ေခါင္းေဒသမွေက်ာက္တို႔၏ အရည္အေသြးကုိ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္ေသာေက်ာက္မ်ား ထြက္ရွိရာ အျခားေဒသမ်ားစြာရွိသည္။ သို႔ရာတြင္ အရြယ္အစားႀကီးမားမႈတြင္ကား ေျပာင္ေခါင္းေဒသကို မယွဥ္ႏိုင္ေပ။ ေျပာင္ေခါင္းရြာသည္ အေရာင္အဆင္း ေက်ာက္မ်က္တန္း၀င္ၿပီး အရြယ္အစားႀကီးမားေသာ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းေက်ာက္မ်ား ထြက္ရွိရာ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ တစ္ခုတည္းေသာ ေဒသျဖစ္သည္။ ကရက္ခ်ိန္ ရာဂဏန္းထိႀကီးမားေသာ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းေက်ာက္မ်ား ထြက္ရွိရာ အဓိကေဒသတစ္ခုလည္းျဖစ္သည္။ ေျပာင္ေခါင္းရြာသည္ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ႏွင့္ (၁၀)မိုင္ခန္႔ကြာေ၀း၍ ေပေပါင္း (၅၆၀၀)အျမင့္တြင္ တည္ရွိေသာ ရြာကေလးျဖစ္ၿပီး လီဆူလူမ်ိဳးမ်ား အမ်ားဆံုး ေနထိုင္ၾကသည္။

သကၠရာဇ္ ၁၈၈၆-ခုႏွစ္၊ မတ္လတြင္ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕နယ္ရွိ ယခု ေျပာင္ေခါင္းအရပ္တြင္ ေမဂ်ာ ဆာခ်ားဘားနဒ္ (Sir Charles Bernad) ၏ စစ္တပ္စခန္း ေရာက္ရွိၿပီး တပ္မခ်ကာ မိုးကုတ္ဘက္သို႔ စစ္ေၾကာင္းျဖန္႔ခဲ့ေလသည္။ ေျပာင္ေခါင္းေဒသသည္ ရာသီဥတုေအးျမၿပီး သာယာလွပေသာေၾကာင့္ ကေလာႏွင့္ ေမၿမိဳ႕ကဲ့သို႔ ေတာင္ေပၚစခန္းၿမိဳ႕အျဖစ္ တည္ေဆာက္ရန္ အဂၤလိပ္တို႔ စိတ္ကူးခဲ့ေသာ္လည္း ယခုအခါတြင္ ရြာအဆင့္သာ တည္ရွိခဲ့ပါသည္။ သို႔ေသာ္ ဤေျပာင္ေခါင္းရြာရွိ ေတာင္ေပၚသူေတာင္ေပၚသားမ်ား ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားရာ ေစ်းအား ဘားနဒ္ေစ်းအျဖစ္ ယေန႔ခ်ိန္တိုင္ ေခၚေ၀ၚလွ်က္ရွိၾကသည္။
ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းေက်ာက္ကို ၾသဂုတ္လဖြားမ်ားအတြက္ အေဆာင္ေက်ာက္အျဖစ္လည္း အသံုးျပဳ ၾကသည္။ ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းေက်ာက္သည္ န၀ရတ္ကိုးပါးတြင္ ပါ၀င္ေသာေက်ာက္ မဟုတ္ခဲ့ေပ။ ျမန္မာ့နန္းစဥ္ ေတာ္၀င္ရတနာမ်ား အျဖစ္လည္း သတ္မွတ္ျခင္း မခံခဲ့ရေပ။

S.T.A

History of RubyLand

ပတၲျမားေျမ မိုးကုတ္သမိုင္းအက်ဥ္း
ျမန္မာ့သမိုင္းအစမွ ၁၈၈၅ခုႏွစ္အထိမိုးကုတ္ၿမိဳ႕သည္ မႏၲေလးတိုင္းအတြင္း မႏၲေလးၿမိဳ႕၏ အေရွ႕ဘက္ (၁၁၄)မိုင္အကြာ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္အထက္ ေပ(၃၇၅၀)ခန္႔ အျမင့္တြင္ တည္ရွိသည္။ လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း (၈၀၀)ခန္႔ကပင္ မိုးကုတ္သည္ ကမၻာ့ပတၲျမားပင္ရင္းေဒသ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ျမန္မာ့ပတၲျမားအေၾကာင္း ဥေရာပတိုက္သားမ်ား၏ ခရီးသြားမွတ္တမ္းမ်ားတြင္ စတင္ေတြ႔ရွိရသည္မွာ ...

တစ္ဆယ့္ငါးရာစုႏွစ္ခန္႔က ျဖစ္သည္။ ျမန္မာ့ပတၲျမားေက်ာက္ ေရာင္း၀ယ္ရန္အတြက္ ပထမဦးဆံုး ပဲခူးသို႔ ေရာက္ရွိလာသူ အီတလီလူမ်ိဳး ဗားသီးမား၏ မွတ္တမ္းတြင္ ပဲခူးမွ ရက္ေပါင္း(၃၀)ခရီးအကြာတြင္ရွိသည့္ ကပၸလန္အရပ္တြင္ ထြက္သည္ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ေပၚတူဂီလူမ်ိဳး ဘာဆိုစား၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္ အင္း၀ေနျပည္ေတာ္၌ အလြန္ၾကြယ္၀ေသာ ကပၸလန္ဆိုသည္မွာလည္း နိဳင္ငံျခားသားမ်ား က်ပ္ျပင္ကို နားၾကားလြဲဲ၍ ေခၚေ၀ၚေသာအမည္ျဖစ္သည္။
ပတၲျမားေျမသည္ ျမန္မာမင္းတို႔လက္ေအာက္မေရာက္မွီက မိုးမိတ္ေစာ္ဘြားပိုင္နက္ျဖစ္သည္။ ပထမဆံုး ပတၲျမားေျမကို ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္သည့္ ျမန္မာမင္းမွာ ဟံသာ၀တီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ (ေခၚ) ဘုရင့္ေနာင္ ျဖစ္သည္။ ေညာင္ဦးေရႊစည္းခံုရွိ ေခါင္းေလာင္းအတြင္း ဘုရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီးအား မိုးမိတ္၊ သီေပါႏွင့္ ပတၲျမားတြင္း၏ အရွင္သခင္အျဖစ္ ေဖာ္ျပထားသည္။ ၁၅၉၇-ခုႏွစ္တြင္မူ မိုးမိတ္နယ္အား အ၀ၿမိဳ႕ေတာ္ စီရင္စုလုပ္သည့္ အမိန္႔ေတာ္ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။ အမိန္႔ေတာ္ပါရက္စြဲအရ ယင္းအမိန္႔ေတာ္သည္ အင္း၀မွ ထုတ္ျပန္ေသာ ေညာင္ရမ္းမင္း၏ အမိန္႔ေတာ္ျဖစ္သည္။ ပဒုံမင္းလက္ထက္တြင္ ပတၲျမားေျမ၏ နယ္နိမိတ္ကို ျပန္လည္သတ္မွတ္ခဲ့ေၾကာင္း ၁၇၈၃-ခုႏွစ္ စစ္တမ္းမ်ားအရ သိရွိရသည္။ ပတၲျမားေျမ၏ နယ္နိမိတ္သည္ ေညာင္ရမ္းမင္းလက္ထက္တြင္ သတ္မွတ္ခဲ့ေသာ မူလနယ္နိမိတ္ထက္ ပို၍ က်ယ္လာသည္။
ျမန္မာမင္းက ပတၲျမားတြင္းလုပ္ငန္းကို အုပ္ခ်ဳပ္ရန္ ေက်ာက္၀န္ ေခၚ အရာရွိတစ္ဦးကုိ က်ပ္ျပင္သို႔ ေစလြြတ္္ခန္႔ထားသည္။ ပဒံုမင္းလက္ထက္သို႔ ေရာက္ရွိေသာအခါ စို႔သူႀကီး ဟူေသာ အေခၚအေ၀ၚ ေပၚေပါက္လွ်က္ရွိေနၿပီျဖစ္သည္။ ပတၲျမားေျမကို စို႔သူႀကီး တစ္ဦးတည္းျဖင့္ က်ပ္ျပင္မွ အုပ္ခ်ဳပ္ေစသည္။ ပဒံုမင္းလက္ထက္တြင္ပင္ ကသည္းကို က်ပ္ျပင္မွ ခြဲထုတ္ကာ စို႔သူႀကီး တစ္ဦး ထပ္မံခန္႔ထားလွ်က္ သီးျခားအုပ္ခ်ဳပ္ေစရာမွ စို႔သူႀကီးသံုးဦး ျဖစ္လာသည္။
စို႔သူႀကီးတို႔ ႏွစ္စဥ္ေကာက္ခံဆက္သရေသာ အခြန္မ်ားတြင္ အေရးအႀကီးဆုံးမွာ စီေတာ္မံေတာ္ ဟု ေခၚေသာ ေဒသထြက္ကုန္ျဖစ္သည္။ ပတၲျမားကိုပင္ သတ္မွတ္ထားသည့္ အရြယ္အစား၊ အေရအတြက္ႏွင့္ တန္ဖိုးအတိုင္း စီေတာ္မံေတာ္ ေပးေဆာင္ရသည္။ စီေတာ္မံေတာ္တြင္ ေခါင္းေခၚ ေငြသားတစ္ပိႆာႏွင့္ တန္ဖိုးခ်င္းညီမွ်ေသာ ပတၲျမားႀကီးတစ္လံုး၊ တစ္လံုးလွ်င္ ေငြတစ္က်ပ္သားခန္႔ တန္ေသာ ပတၲျမားအလံုး (၁၅၀)ႏွင့္ ထုပ္ ေခၚ နီလာ၊ ေဂၚမိတ္၊ ဥႆဖယား စသည့္ ေက်ာက္မ်ိဳးစံုပါ၀င္ေသာ စံုစီေက်ာက္ထုပ္ တစ္ထုပ္ ပါ၀င္သည္။
ျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္တြင္ တူးေဖာ္ရရွိသည့္ ေက်ာက္မ်ားမွ သတ္မွတ္ထားသည့္ အရြယ္အစားႏွင့္ အရည္အေသြးရွိေသာ လက္ေရြးစင္ေက်ာက္မ်ားကို ဘုရင္မင္းျမတ္အား ဆက္သရသည္။ ဆက္သသည့္ ပတၲျမား၏ အဆင့္အတန္းကိုလိုက္၍ ဆင္၊ ေလွာ္ကားငယ္၊ ေလွာ္ကားႀကီး စသည္တို႔ျဖင့္ တင္ေဆာင္ႀကိဳယူလာေလ့ ရွိသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ဆင္တင္ပတၲျမား၊ ေလွာ္ကားငယ္တင္ပတၲျမား၊ ေလွာ္ကားႀကီးတင္ပတၲျမား စသည့္ အေခၚအေ၀ၚမ်ား ေပၚေပါက္လာရသည္။ ကမၻာေက်ာ္ ငေမာက္ပတၲျမား မွာ ေလွာ္ကားႀကီးတင္ပတၲျမား ျဖစ္သည္။
ေနျပည္ေတာ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ ႀကိဳယူလာေသာ ပတၲျမားကို ဘုရင့္ေက်ာက္ဆက္၀န္ထံ အပ္ႏွံရသည္။ ၄င္းကတစ္ဆင့္ ဘုရင္မင္းျမတ္အား ေက်ာက္ရွင္ႏွင့္အတူ အပ္ႏွံရသည္။ ဘုရင္မင္းျမတ္က ရာျဖတ္ေတာ္မ်ားကို ျပသ၍ တန္ဖိုးမ်ားကို ျဖတ္ေစၿပီး ေက်ာက္ရွင္အား ထိုက္တန္ေသာ ဆုေတာ္ လာဘ္ေတာ္မ်ား ခ်ီးျမွင့္ေပးသနားသည္။ ျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္တြင္ ပတၲျမားသည္ ျမန္မာနိဳင္ငံ၏ ပဓာနအက်ဆံုး ထြက္ကုန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ျမန္မာမင္းတို႔သည္ ပတၲျမားကို ကုန္ေတာ္အျဖစ္ သတ္မွွတ္ခဲ့သည္။ ၁၉-ရာစုသို႔ ေရာက္ေသာအခါ အေနာက္တိုင္းသားတို႔သည္ ျမန္မာ့အဖုိးတန္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာမ်ားကို ပို၍ စိတ္၀င္စားလာၾကသည္။
သီေပါမင္းလက္ထက္တြင္ ျပင္သစ္အင္ဂ်င္နီယာမ်ားက မိုးကုတ္၊ က်ပ္ျပင္၊ ကသည္းရွိ ပတၲျမားတြင္းမ်ားကို ႏွစ္စဥ္ အခြန္ေတာ္ေငြ က်ပ္သံုးသိန္း ေပးသြင္း၍ လက္၀ါးႀကီးအုပ္ တူးေဖာ္ခြင့္ေပးရန္ သီေပါမင္းထံ ေလွ်ာက္ထားသည္။ သီေပါမင္းက သေဘာတူသျဖင့္ ျမန္မာႏွင့္ ျပင္သစ္တို႔ ပတၲျမားတြင္းမ်ားတူးေဖာ္လုပ္ကိုင္ခြင့္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ လွ်ိဳ႕၀ွက္သေဘာတူညီခ်က္ တစ္ရပ္ကို လက္မွတ္ေရးထိုးၾကသည္။ ဤစာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုၿပီးေနာက္ပိုင္းတြင္ အဂၤလိပ္ျမန္မာဆက္ဆံေရး တျဖည္းျဖည္း တင္းမာလာကာ ေနာက္ဆံုး ၁၈၈၅-ခုႏွစ္၊ နိဳ၀င္ဘာလတြင္ အဂၤလိပ္တို႔သည္ က်ဴးေက်ာ္စစ္ကို ဖန္တီးၿပီး ျမန္မာတစ္နိဳင္ငံလံုးကို အေၾကာင္းရွာ သိမ္းယူခဲ့သည္။ အထက္ျမန္မာနိဳင္ငံ က်ဆံုးျခင္းႏွင့္အတူ ျမန္မာပတၲျမားတြင္းမ်ားသည္လည္း နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္တို႔ လက္ေအာက္သို႔ က်ေရာက္ခဲ့ရသည္။
သီေပါမင္းသည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းအား ျပင္သစ္ကုမၸဏီ Messrs Bonvellein & Co. အား ယာယီလိုင္စင္ျဖင့္ ပံုေသငွားရမ္းခ ရယူၿပီး လုပ္ကိုင္ခြင့္ျပဳထားလွ်က္ရွိရာ ပါေတာ္မူသည့္အတြက္ လိုင္စင္ ပ်က္ျပယ္ခဲ့သည္။

၁၈၈၅-ခုႏွစ္မွ ၁၉၆၂-ခုႏွစ္အထိပါေတာ္မူၿပီးေနာက္ ၿဗိတိသွ်တို႔ စတင္အုပ္ခ်ဳပ္ခ်ိန္တြင္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာကုန္သည္ တစ္ဦးျဖစ္သူ အက္ဒ၀င္စတရိတာ (Edwin Streeter) က စိတ္၀င္စားလာခဲ့သည္။ Streeter Syndicate ဖြဲ႕စည္းၿပီး ဆင္ဒီကိတ္လူႀကီးျဖစ္သူ ဗိုလ္ႀကီး Aubrey Palton ျမန္မာနိဳင္ငံသုိ႔ေရာက္ခ်ိန္၊ ၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ ကာလကတၲားအေျခစိုက္ Gillander Arbuthnot (G&A Co) က ရူပီးႏွစ္သိန္းျဖင့္ ေက်ာက္တူးခြင့္ရရန္ ကမ္းလွမ္းထားေၾကာင္း ေတြ႕ရသည္။ Streeter က ရူပီးေလးသိန္းျဖင့္ ကမ္းလွမ္းသည္။ ကမ္းလွမ္းခ်က္အား ၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ ယာယီလက္ခံၿပီး ၁၈၈၇-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ ယာယီ ငါးႏွစ္ခြဲလိုင္စင္ျဖင့္ ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တူးလုပ္ငန္းတြင္ ပထမဆံုး ေက်ာက္မိုင္းကုမၸဏီမွာ Streeter Co. ျဖစ္ၿပီး F.Atlay မွာ ပထမဆံုး ေက်ာက္မိုင္း မန္ေနဂ်ာျဖစ္သည္။ ၁၈၈၇-ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလတြင္ အထက္ျမန္မာျပည္ ရူဘီဒရက္ဂူေလးရွင္း ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့ၿပီး နိဳ၀င္ဘာလတြင္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမ သတ္မွတ္သည္။ ျမန္မာျပည္ ရူဘီဒရက္ဂူေလးရွင္းအရ ေဒသခံမ်ားကိုသာ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ ထိုေနာက္ပိုင္းတြင္ မိုးကုတ္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာတူးေဖာ္ခြင့္ လုပ္ငန္းမ်ားကို ၿဗိတိသွ် ဒု-ေကာ္မရွင္နာက အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။
၁၈၈၆-ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလတြင္ ၿဗိတိသွ်အစိုးရသည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္မ်က္သတၲဳသိုက္ကို သံုးသပ္အကဲျဖတ္ရန္ ဘူမိေဗဒပညာရွင္ C-Barrington Brown ကို ေစလႊတ္ခဲ့သည္။ ထုိအခ်ိန္တြင္ London Rothschilds ကုမၸဏီႏွင့္ ပူးေပါင္းၿပီး Burma Ruby Mines (B.R.M) ကို ထူေထာင္ခဲ့သည္။ ၁၈၈၈-ခုႏွစ္တြင္ ဘားမားရူးဘီမိုင္း ကုမၸဏီကို ဖြဲ႕စည္းသည္။ (၂၂.၂.၁၈၈၉) တြင္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမ၌ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္ေရာင္း၀ယ္ေဖာက္ကားခြင့္ျပဳသည့္ လိုင္စင္ကို Streeter Syndicate က ရရွိသည္။ Streeter Syndicate သည္ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၂၇-ရက္ေန႔တြင္ ေပါင္စတာလင္သံုးေသာင္းျဖင့္ ရရွိေသာ အဆိုပါ တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ကို ေပါင္စတာလင္ ငါးေသာင္းငါးေထာင္ျဖင့္ B.R.M သို႔ ေရာင္းခ်ခဲ့သည္။ B.R.M သည္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ ရရွိၿပီးေနာက္ သပိတ္က်င္း-မိုးကုတ္လမ္း ေဖာက္လုပ္ျခင္း၊ ၄၀၀-ကီလို၀ပ္ ေရအားလွ်ပ္စစ္စက္ရံု ေဆာက္လုပ္ျခင္း၊ ေျမလြတ္ေဒသမ်ားတြင္ ရွာေဖြစမ္းသပ္ျခင္းတို႔ကို ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။
မိုးကုတ္တြင္ ေက်ာက္မ်က္မ်ားကို တစ္ဦးတည္း စက္ျဖင့္ တူးေဖာ္ခြင့္လိုင္စင္ရၿပီး ႏွစ္စဥ္ လိုင္စင္ေၾကး ေပါင္စတာလင္ သံုးေသာင္းႏွင့္ အျမတ္၏၃၀%ကို ေပးေဆာင္ရန္ျဖစ္သည္။ ၁၈၈၉-ခုႏွစ္မွ ၁၈၉၆-ခုႏွစ္ထိ ပထမခုႏွစ္ႏွစ္ လိုင္စင္သက္တမ္းတြင္ အနည္းငယ္သာ ျမတ္သည္။ ကုမၸဏီသည္ ဆက္တိုက္ရရွိလုပ္ကိုင္ခဲ့ရာ ဒုတိယပါမစ္ သက္တမ္းကာလ ၁၈၉၇-ခုႏွစ္မွ ၁၉၀၃-ခုႏွစ္တြင္ အျမတ္ေကာင္းစြာ ရခဲ့သည္။ တတိယလိုင္စင္သက္တမ္း ၁၉၀၄-ခုႏွစ္မွ ၁၉၁၂-ခုႏွစ္တြင္ ေျမေအာက္ေရေၾကာင့္ တူးေဖာ္မွဳမ်ား အဟန္႔အတား ျဖစ္ရသျဖင့္ ေျမေအာက္စိမ့္ေရမ်ားကို ထုတ္ရန္အတြက္ ေျမေအာက္ေပ ၁၀၀ အနက္တြင္ တစ္မိုင္ခန္႔အရွည္ရွိ ေရႏွဳတ္ေျမာင္းတစ္ခုကို တူးေဖာ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ေရႏွဳတ္ေျမာင္းကို ၁၉၀၈-ခုႏွစ္တြင္ ၿပီးစီးေအာင္ တူးေဖာ္ခဲ့ရာ ေအာင္ျမင္မွဳရၿပီး ထုတ္လုပ္မွဳတိုးတက္ခဲ့ေသာ္လည္း အဆိုပါႏွစ္တြင္ Verneuil ပတၲျမားအတု ခ်က္လုပ္ေအာင္ျမင္မွဳေၾကာင့္ ပတၲျမားေစ်းမ်ား ထုိးက်ခဲ့ၿပီး တတိယပါမစ္သက္တမ္းကာလအတြင္း အျမတ္နည္းပါးခဲ့သည္။ စတုတၳလိုင္စင္သက္တမ္းကာလတြင္ ပတၲျမားေစ်းမ်ား ဆက္လက္က်ဆင္းမွဳေၾကာင့္ စီးပြားေရးထိခိုက္ၿပီး ၁၉၂၅-ခုႏွစ္တြင္ ေျမေအာက္ေရႏွဳတ္ေျမာင္းႀကီးအား ယမ္းခြဲဖ်က္ဆီးခံရၿပီး လုပ္ငန္းမ်ား ထိခိုက္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၅-ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလတြင္ အစုရွယ္ယာရွင္မ်ား၏ ဆႏၵျဖင့္ ကုမၸဏီ ဖ်က္သိမ္းခဲ့ၿပီး ၁၉၃၁-ခုႏွစ္တြင္ လိုင္စင္ ျပန္အပ္ခဲ့သည္။ B.R.M လုပ္ကိုင္ခဲ့သည္႔ ၄၂-ႏွစ္တာကာလတြင္ ၿဗံဳးတန္ခ်ိန္ သန္း(၃၀) ေဆးခဲ့ၿပီး စတာလင္ေပါင္ (၂.၃၅)သန္းခန္႔တန္ေသာ ေက်ာက္မ်က္မ်ား ရခဲ့သည္။ B.R.M ဖ်က္ၿပီးေနာက္ ၁၉၃၄-ခုႏွစ္တြင္ Ruby Mines Ltd ကို B.R.M ကုမ ၸဏီ လူႀကီးမ်ားက ျပန္၍ ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ ယခင္ B.R.M မွ လုပ္ခဲ့ေသာ လွ်ပ္စစ္မီးစက္မွ ဓာတ္အားကို ေရာင္းစားရန္ႏွင့္ ပတၲျမားေရာင္း၀ယ္ေရးကို အရံလုပ္ငန္းအျဖစ္ လုပ္ကိုင္ရန္ ျဖစ္ေသာ္လည္း လုပ္ငန္းမ်ား မေအာင္ျမင္ပဲ ၁၉၄၁-ခုႏွစ္တြင္ ပ်က္ခဲ့သည္။
ဂ်ပန္ေခတ္တြင္ ဗိုလ္မွဴးႀကီးကီမူရာေခါင္းေဆာင္ေသာ ဂ်ပန္တပ္မ်ား မိုးကုတ္သို႔ ေရာက္လာခ်ိန္တြင္ မိုးကုတ္သားမ်ားက ေက်ာက္တြင္းမ်ားကို ေက်ာက္တံုးမ်ားျဖင့္ ပိတ္ဆို႔ကြယ္၀ွက္ထားခဲ့သည္။ ဂ်ပန္ေခတ္တေလွ်ာက္လံုးတြင္ ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းမ်ား ရပ္ဆိုင္းခဲ့ရသည္။ ၁၉၄၅-ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ မဟာမိတ္တပ္မ်ား မိုးကုတ္ကို သိမ္းၿပီးခ်ိန္မွစ၍ ပတၲျမားႏွင့္ ေလထီးစမ်ား လဲလွယ္ေရာင္း၀ယ္မွဳလုပ္ငန္း က်ယ္ျပန္႔လာၿပီး ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္း အသက္ျပန္၀င္လာသည္။
ပင္လံုစာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုရန္ တိုင္းရင္းသားေခါင္းေဆာင္မ်ား ေဆြးေႏြးခ်ိန္တြင္ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္း လုပ္ငန္းမ်ားအား မိုးမိတ္ေစာ္ဘြား အုပ္ခ်ဳပ္မွဳေအာက္တြင္ ထားရန္ မိုးမိတ္ေစာ္ဘြား ေစာခြန္ခ်ိဳက တင္ျပခဲ့ရာ ေလာေလာဆယ္တြင္ လက္ရွိအတိုင္း စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ရန္ ညွိႏွိဳင္းခဲ့ၾကၿပီး ေစာခြန္ခ်ိဳအား ရွမ္းျပည္နယ္ေရးရာ ၀န္ႀကီးအျဖစ္လည္းေကာင္း၊ နိဳင္ငံျခားေရးရာ ၀န္ႀကီးအျဖစ္လည္းေကာင္း ပူးတြဲတာ၀န္ ေပးခဲ့သည္။ ေစာခြန္ခ်ိဳသည္ ၁၉၅၈-ခုႏွစ္အထိ ၄င္းတာ၀န္မ်ားတြင္ ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္း လုပ္ငန္းမ်ားသည္ နိဳင္ငံေရးမတည္ၿငိမ္မွဳမ်ား၏ ေႏွာင့္ယွက္မွဳ မခံရပဲ လုပ္ကြက္(၁၀၀၀)ေက်ာ္ ပံုမွန္တူးေဖာ္ ထုတ္လုပ္လွ်က္ရွိခဲ့သည္။ မိုးကုတ္ေက်ာက္တြင္းလိုင္စင္ ခြင့္ျပဳစနစ္တြင္ တြင္းတူးသမားမ်ားအား တြင္းစားအျဖစ္ သတ္မွတ္ေပးၿပီး ၄င္းတို႔ရရွိသည့္ ေက်ာက္အျမတ္ေပၚမွ ခြဲေ၀ခံစားခြင့္ျပဳလာသည္။ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေရာင္းခ်ခြင့္မ်ား တြင္က်ယ္လာသည္။ ေမွာင္ခိုမွဳမ်ားလည္း အထိုက္အေလ်ာက္ ရွိလာသည္။

၁၉၆၂-ခုႏွစ္မွ ၁၉၈၈-ခုႏွစ္အထိ
၁၉၆၂-ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ ေတာ္လွန္ေရးေကာင္စီမွ နိဳင္ငံေတာ္အာဏာသိမ္းၿပီးေနာက္ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္တြင္ ျပည္ပပို႔ကုန္လုပ္ငန္း အားလံုးကို အစိုးရက တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္သည္။ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ေမလတြင္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာေရာင္း၀ယ္ေရးအဖြဲ႕ငယ္ စတင္ဖြဲ႕စည္းရာ ဘ႑ာေရးႏွင့္အခြန္ဌာန၊ ေရႊဘိုခရိုင္ လံုျခံဳေရးႏွင့္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေကာ္မတီ၊ ေကာက္ပဲသီးႏွံေရာင္း၀ယ္ေရးအဖြဲ႕၊ ေရနံႏွင့္ဓာတ္သတၲဳပင္ရင္း အေျခအျမစ္မ်ား တိုးတက္ေအာင္ ရွာေဖြထုတ္လုပ္ေရး ေကာ္ပိုေရးရွင္းတို႔မွ ကိုယ္စားလွယ္ တစ္ဦးစီႏွင့္ ျပင္ပေက်ာက္ကုန္သည္တစ္ဦး၊ စုစုေပါင္း (၅)ဦးတို႔ ပါ၀င္သည္။ အဆိုပါအဖြဲ႕ျဖင့္ ေက်ာက္မ်က္အ၀ယ္ဒိုင္ကို မိုးကုတ္ၿမိဳ႕တြင္ ဖြင့္လွစ္၀ယ္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္ ေက်ာက္တြင္းအုပ္ခ်ဳပ္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားကို သတၲဳတြင္း၀န္ႀကီးလက္ေအာက္ခံ ေရနံႏွင့္ဓာတ္သတၲဳ ရွာေဖြထုတ္လုပ္ေရးေကာ္ပိုေရးရွင္းသို႔ လႊဲေျပာင္းၿပီး မိုးကုတ္ၿမိဳ႕နယ္ရွိ သူရိန္ေတာင္၊ ေလသာေတာင္၊ မိုးကုတ္ေဂါက္ကြင္း၊ ေရပူခ်ိဳင့္၀ွမ္း၊ ေရပူေဘာလံုးကြင္း၊ အင္းေခ်ာက္၊ ပဒန္ရွိဳး၊ မင္းတံတား စသည့္ေဒသမ်ားတြင္ စမ္းသပ္တူးေဖာ္မွဳမ်ား စတင္ခဲ့သည္။ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလတြင္ ကုန္သြယ္ေရးဌာန၊ ျမန္မာ့ထုတ္ကုန္သြင္းကုန္ေကာ္ပိုေရးရွင္းမွ ဦးေဆာင္၍ ပထမအႀကိမ္ ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာျပပြဲကို အင္းယားကန္ဟိုတယ္တြင္ စတင္က်င္းပသည္။
လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေနာက္ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ထိ နိဳင္ငံပိုင္ ေက်ာက္မ်က္တူးေဖာ္မွဳလုပ္ငန္း မရွိပဲ၊ ၁၉၆၄-ခုႏွစ္ ဇြန္လမွစ၍ ပုဂၢလိကပိုင္ႏွင့္ နိဳင္ငံပိုင္ ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းမ်ား ရွိေနခဲ့သည္။ ၁၉၆၇-ခုႏွစ္တြင္ မိုးကုတ္ေဒသမွ (၆၃၀၀၀)ကာရက္ရွိ ကမၻာ့အႀကီးဆံုး နီလာေဂၚႀကိဳး အရိုင္းတံုးႀကီးကို တူးေဖာ္ရရွိသည္။ (၁၂.၃.၁၉၆၉) ေန႔တြင္ ပုဂၢလိက ေက်ာက္တြင္းလုပ္ငန္းအားလံုးအား ျပည္သူပိုင္သိမ္းၿပီး ပုဂၢလိက ပိုင္ဆိုင္မွဳကိုပါ တားျမစ္လိုက္သျဖင့္ ပုဂၢလိကလုပ္ငန္းအားလံုး ရပ္ဆိုင္းသြားခဲ့သည္။ ပုဂၢလိက လက္၀ယ္ရွိ ေက်ာက္မ်ားကို မွတ္ပံုတင္ေစၿပီးေနာက္ ေကာ္ပိုေရးရွင္းအမွတ္(၁၉)က အ၀ယ္ဒိုင္ ဖြင့္လွစ္၀ယ္ယူၿပီး မွတ္ပံုတင္မရွိေသာ ေက်ာက္မ်ားကို စစ္ဆင္ေရးတစ္ရပ္ ျပဳလုပ္၍ ပိုက္စိတ္တိုက္ စစ္ေဆးသိမ္းဆည္းျခင္းမ်ား လုပ္ခဲ့သည္။ ပုဂၢလိကမ်ား အေနျဖင့္ ေက်ာက္မ်က္မ်ား တရားမ၀င္ တူးေဖာ္ၾကၿပီး တရားမ၀င္ ေက်ာက္ေရာင္းခ်သည့္ ထာပြဲမ်ား ေပၚေပါက္လာသည္။ ၁၉၇၆-ခုႏွစ္တြင္ သတၲဳတြင္း၀န္ႀကီးဌာနသည္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာေကာ္ပိုေရးရွင္းကို ထူေထာင္ၿပီး ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ေလလံတင္ေရာင္းခ်ပြဲအား တစ္ႏွစ္တစ္ႀကိမ္ က်င္းပရန္ စီစဥ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉၈၄-ခုႏွစ္တြင္ (၁၀.၉၅)ကာရက္ရွိ အရည္အေသြးေကာင္းမြန္ေသာ မိုးကုတ္သရဖူပတၲျမားႀကီးအား မိုးကုတ္ ေရႊျပည္ေအးစခန္းမွ ရရွိခဲ့သည္။

၁၉၈၈-ခုႏွစ္ ေနာက္ပိုင္း …
(၁၁.၃.၁၉၉၀)ေန႔တြင္ နိဳင္ငံေတာ္ၿငိမ္၀ပ္ပိျပားမွဳတည္ေဆာက္ေရးအဖြဲ႕သည္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ဖက္စပ္ လုပ္ငန္း ဗဟိုႀကီးၾကပ္ေရးအဖြဲ႕ကို ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ (၂၄.၃.၁၉၉၀)ေန႔တြင္ ပထမဆံုးအႀကိမ္ ေက်ာက္စိမ္းဖက္စပ္လုပ္ငန္းႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ စာခ်ဳပ္လက္မွတ္ေရးထိုးပြဲ ျပဳလုပ္သည္။
၁၉၉၀-ခုႏွစ္ ဧၿပီလတြင္ န၀ရတ္ရတနာေျမ၊ ပင္လံုေဒသမွ (၉.၇)ကာရက္ရွိ န၀ရတ္သရဖူ ပတၲျမားႀကီးကို တူးေဖာ္ရရွိသည္။ မိုးကုတ္ ဓာတ္ေတာ္ကြက္ရပ္မွလည္း (၄၉၆.၅)ကာရက္ရွိ န.၀.တ ပတၲျမားႀကီး တူးေဖာ္ရရွိသည္။ (၂၂.၆.၁၉၉၃)ေန႔တြင္ ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာခန္းမႀကီးကို စတင္ ပႏၷက္ခ်ခဲ့သည္။ (၁၆.၇.၁၉၉၂)ေန႔တြင္ မိုင္းရွဴးကို ရတနာေျမအျဖစ္ သတ္မွတ္သည္။ ၁၉၉၅-ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာဥပေဒကို ျပဌာန္းသည္။ ၁၉၉၆-ခုႏွစ္တြင္ ထုိလုတ္(ကင္းရြာ)မွ (၂၁၄၅၀)ကရက္ရွိ ကမၻာ့အႀကီးဆံုး ပတၲျမားအရိုင္းတံုးႀကီးကို တူးေဖာ္ရရွိသည္။ (၂၇.၇.၁၉၉၈)ေန႔တြင္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာဦးစီး ဗဟိုေကာ္မတီအား ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။ (၂၁.၈.၁၉၉၂)ေန႔တြင္ ထိုင္းနိဳင္ငံမွ VES Group ကုမၸဏီႏွင့္ လက္၀တ္ရတနာမ်ား ဖက္စပ္ျပဳလုပ္ျခင္းလုပ္ငန္းစာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။ မိုင္းရွဴးရတနာနယ္ေျမတြင္ ေက်ာက္မ်က္ဖက္စပ္တူးေဖာ္မွဳလုပ္ငန္းကို ရူဘီဒရက္ဂြန္ ကုမၸဏီႏွင့္ ခြန္ပအို႔၀္ ကုမၸဏီတို႔ျဖင့္ (၂၉.၁.၂၀၀၀)ေန႔တြင္ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။ သတၲဳတြင္း၀န္ႀကီးဌာနသည္ မိုးကုတ္ရတနာနယ္ေျမအား ျမန္မာ့ေက်ာက္မ်က္ရတနာ ဥပေဒပုဒ္မ-၆ အရ အစိုးရခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ (၁၈.၁၀.၂၀၀၁)ေန႔ အမိန္႔ေၾကျငာစာအမွတ္ ၈၇/၂၀၀၁ ျဖင့္ ယခင္ထုတ္ျပန္ထားသည့္ ရတနာနယ္ေျမကို ျပင္ဆင္ျဖည့္စြက္၍ သတ္မွတ္ခဲ့သည္။

(မိုးကုတ္ေဖာ္ေတာ္ဦးျမတ္စြာဘုရား သမိုင္းေက်ာက္စာမွ ကူးယူေဖာ္ျပပါသည္။)